Astronomi (Gök Bilimi) Nedir?
Astronomi gökyüzü ve gök cisimleri ile uğraşan bilim dalıdır. Genellikle en eski bilim olarak kabul edilen bu bilim, gökyüzüne duyduğumuz merak ve sorgulama ihtiyacımızdan doğmuştur. Bu yazıda astronomi nedir, astronominin tarihi ve astronominin alt dalları hakkında derlediğimiz bilgileri paylaşacağız.
Çoğu insan için astronomi, hem gizemli hem de görkemli bir dünyayı temsil eder. Parıldayan gök cisimleri ve evrenin (kozmos) sınırsızlığı hakkında bir hikayedir bu. Yıldızlı bir gece gökyüzüne bakmak, sanki hayatın en temel gizemlerine bir göz atmışız gibi, garip ve benzersiz duygular uyandırır. En derin varoluşsal soruları sormamızı ister: Biz kimiz? Nereden geldik? Yalnız mıyız? Bu evrensel gizemlerin cazibesi, günümüzün ünlü gökbilimcilerinin çoğunun tutkusunu ateşleyen kıvılcımdır.
1. Astronomi Nedir?
Sözlük tanımı olarak astronomi gök cisimleri, uzay ve bir bütün olarak fiziksel evrenle ilgilenen bilim dalıdır. Astronomi terimi eski Yunanca’daki astron ve nomos sözcüklerinden türetilmiş olup, “yıldız yasası” anlamına gelmektedir.
Aslında astronomi, uzaydaki tüm nesnelerin bilimsel çalışmasıdır. Sadece kendi gezegenimiz Dünya değil, atmosferimizin ötesinde olan her şeyin incelenmesidir. Yıldızlar, gezegenler, kuyruklu yıldızlar ve galaksiler gibi gök cisimleri astronomi biliminin araştırma kapsamındadır. Ayrıca “Büyük Resim” olarak da bilinen Evrenin özellikleriyle de ilgilenir.
Daha spesifik olarak astronomi, Evrenin kökeni ve evriminin incelenmesidir. Bununla birlikte gök cisimlerinin fiziği ve kimyası ile konum ve hareketlerinin hesaplanmasını da kapsar. Astronomi tüm bu incelemeleri yapmak için teleskoplardan ve diğer bilimsel araçlardan faydalanır. Böylece fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak evrenin doğası hakkında ipuçları toplar.
2. Astronominin Tarihi
En eski atalarımızdan beri, insanlar kendilerini uzay ve zamanda konumlandırmak için gök cisimlerinin hareketlerini kullandılar. Tarih öncesi insanlar, avcılık ve toplayıcılık faaliyetlerini planlamak için mevsimler ve günlerin uzunluğu arasındaki ilişkiyi incelediler.
İlk çiftçiler ne zaman ekeceklerine ve ne zaman hasat edeceklerine yıldızların konumlarını gözlemleyerek karar verdiler. Örneğin M.Ö. 2000’li yıllarda Babilli’ler, Çinli’ler ve Mısırlı’lar Güneş’in ve Ay’ın düzenli hareketlerini gözleyerek takvim yaptılar. Bu takvime bakarak da ürünlerini ekip, hasat yaptılar. Yine ilk denizciler bu gözlemlere göre okyanuslara yelken açabildiler.
Antik Çağ’da, yıldızların ve gezegenlerin konumlarının ölçümü olan “astrometri” astronomların ana mesleğiydi. Gök cisimlerinin konumlarının Dünya’da meydana gelen olayları etkilediğine inanmaktaydılar. Bu sebeple genel halktan da astronomiye bir dereceye kadar ilgi vardı. Bu tür gözlemlere dayanarak gelecekteki olayları tahmin etme sanatı olan astroloji, astronominin bir dalı olarak kabul edildi. Birkaç yüzyıl boyunca astronomların çalışmalarının ayrılmaz bir parçası oldu.
Rönesans döneminde, yeni gözlem araçlarının (teleskop gibi) icadı ile matematikteki ilerlemeler, modern astronominin ortaya çıkmasına neden oldu. Yerçekimi kuvveti üzerine yapılan araştırmalar, gök mekaniğinin doğmasına yol açtı.
Gök mekaniği, astronomik nesnelerin hareketlerinin ilk kez matematiksel olarak tahmin edilmesini sağlayan astronomi dalıdır. Astrometri ve gök mekaniği, gökbilimciler için iki ana çalışma alanı haline gelirken; astroloji, sözde bilim statüsüne indirildi ve artık gökbilimciler tarafından incelenmedi.
19. yüzyıldan itibaren, elektromanyetik spektrumun ve atom dünyasının keşfi, şimdi en önemli olarak kabul edilen astronomide yeni bir disiplin olan astrofiziğin gelişimini teşvik etti.
3. Astronominin Alt Dalları Nelerdir?
Geçen yüzyılda, astronomi genel olarak iki bölüme ayrılmıştı: Gözlemsel ve teorik astronomi. Gözlemsel astronomi, gece gökyüzü hakkında veri toplamak için teleskoplar ve kameralar kullanır. Teorik astronomi, bu verileri nesne ve olaylara ilişkin analiz, modelleme ve teoriler oluşturmak için kullanır.
Fakat bu iki geniş kategori içinde modern astronomi gökbilimcilerin üzerinde çalıştığı birçok nesneyi açıklamaya yardımcı olan alt kümeler içerir.
3.1. Astrometri Nedir?
Bu eski astronomi dalı, güneşin, ayın ve gezegenlerin hareketlerinin kesin hesaplamalarıyla ilgilidir. Güneş ve ay tutulmaları ve meteor yağmurları tahminlerini içerir. Aynı zamanda, güneş sistemi dışındaki gezegenlerin keşfi ve karakteristiği ile ilgilenen nispeten yeni ve çok heyecan verici bir alan olan ötegezegen bilimini de içerir.
3.2. Gezegen Astronomisi Nedir?
Bu alan çalışmalarını hem güneş sistemimizin içindeki ve dışındaki gezegenlere hem de asteroitler ve kuyruklu yıldızlar gibi nesnelere odaklar. Güneş sistemi nasıl oldu? Tüm gezegenler ve diğer nesnelerin oluşumu, evrimi ve ölümü üzerinde durur. Güneş sisteminde gezegen jeolojisini de içerir.
3.3. Astrofizik Nedir?
Astrofizikçiler, fizik yasalarını ve teorilerini astronomik gözlemlere uygularlar. Evreni ve bileşenlerinin fiziğini (parlaklık, sıcaklık, kimyasal bileşim) inceler.
3.4. Astrokimya Nedir?
Astrokimyacılar, uzayda atomların, moleküllerin ve iyonların bileşimini ve reaksiyonlarını inceler.
3.5. Astrobiyoloji Nedir?
Büyük ölçüde teorik astronomi alanı olan astrobiyoloji Dünya’nın ötesindeki yaşamın incelenmesidir.
3.6. Yıldız Astronomisi Nedir?
Oluşumları, evrimleri ve ölümleri de dahil olmak üzere Güneş’in ve yıldızların yaşam döngüsü ve yapısını inceler. Gökbilimciler bu nesneleri tüm dalga boylarında gözlemler. Elde ettikleri bilgileri yıldızların fiziksel modellerini oluşturmak ve yıldızları sınıflandırmak için kullanırlar.
3.7. Galaktik Astronomi Nedir?
Galaktik gökbilimciler galaksimiz Samanyolu’nu inceler. Zira galaksilerin nasıl oluştuğunu öğrenmek için Samanyolu’nun hareketini ve evrimini araştırırlar.
Ekstragalaktik gökbilimciler ise galaksimiz dışındaki oluşumları inceler. Galaksilerin zaman içinde nasıl hareket ettiğini, oluştuğunu, parçalandığını, birleştiğini ve değiştiğini araştırırlar.
3.8. Kozmoloji Nedir?
Bazen astronomi anlamında kullanılsa da tam anlamıyla kozmoloji, evrenin kökeni ve yapısını inceler. Kozmolojideki anahtar kavram, evrenin nasıl başladığına dair en yaygın kabul olan Big Bang (Büyük Patlama) teorisidir. Kozmoloji ayrıca sicim teorisi, karanlık madde ve karanlık enerji ve çoklu evrenler kavramını içeren tamamen teorik konuları içerir.
4. Optik, Kızılötesi ve Radyo Astronomi Nedir?
Tüm astronomi çalışmaları elektromanyetik spektrumun farklı dalga boylarının incelenmesini kapsar. Bu dalga boyları radyo, mikrodalga, kızılötesi, görünür, morötesi (UV-Ultraviyole), X-ışını ve gama ışınlarını içermektedir.
Optik astronomi, teleskoplar kullanılarak ve görünür ışıkta gök cisimlerinin incelenmesidir. Dünyadaki en büyük teleskopların tümü optiktir.
Kızılötesi ışık, Dünya atmosferinin dışında, Hubble Uzay Teleskobu ve James Webb Uzay Teleskobu gibi uzay tabanlı gözlemevleri tarafından tespit edilebilir.
Radyo astronomi, gökyüzünün radyo frekanslarında incelenmesidir. Radyo teleskopları uzaydan gelen radyo dalgalarını algılar ve yükseltir.
5. Son Sözler
Her ne kadar gökbilimciler evreni gözlemleseler de sadece üzerinde çalıştıkları gezegen, yıldız veya galaksilerin anlık görüntülerini alırlar. Astronominin bir çok alt dalı olsa da milyonlar ve milyarlarca yıldır var olan bu nesnelerin mümkün olduğunca eksiksiz bir resim ortaya çıkarmak için bunların örtüşmesi gerekmektedir.
Astronomide devrim yaratacak son derece heyecan verici yeni bir teknolojinin zirvesindeyiz. En belirgin olanı, 2022’den itibaren evrenin tarihini ortaya çıkarmak için kozmosu araştıracak olan James Webb Uzay Teleskobu. Teleskop 25 Aralık 2021’de bir Ariane-5 roketi ile Fransız Guyanası‘ndan fırlatıldı. Görevi, evrende parlayan ilk yıldızların ışığını tespit etmek ve uzak gezegenlerde yaşam koşullarını araştırmak.
Ve tarihler 12 Temmuz 2022’yi gösterirken James Webb uzay teleskobundan ilk görüntüler gelmeye başladı. Teleskop bu zamana kadarki evrenin en derin ve en keskin kızılötesi görüntüsünü kaydetti. Kızılötesi görünümde şimdiye kadar gözlemlenen en soluk nesnelerle birlikte binlerce galaksi Webb teleskopunda ilk kez ortaya çıktı.
Yazı Önerisi:
Astronomiye Yön Veren Bilim İnsanları ve Çalışmaları
Asteroid Nedir? Asteroidler Nasıl Oluşmuştur?
Teleskopu Kim, Ne Zaman İcat Etti?
Kaynak:
https://astro-canada.ca/l_astronomie-astronomy-eng
https://www.thoughtco.com/what-is-astronomy-3072250
https://www.space.com/16014-astronomy.html
