Enflasyon Nedir? Türleri, Nedenleri ve Etkileri
Sam Ewing enflasyon nedir sorusunu şu şekilde cevaplar: Saçınız varken beş dolara yaptırdığınız saç tıraşını, saçınız döküldüğünde on dolara yaptırmanızdır. Enflasyon artan hayat pahalılığı ve ekonomik sorunlar olarak karşımıza çıkan ve pek sevilmeyen bir kavram. Bu yazıda enflasyon nedir, enflasyonun türleri nelerdir, enflasyon neden yükselir ve enflasyon yükseldiğinde neler olur konuları üzerinde kısa ve anlaşılır bilgiler vereceğiz.
Enflasyon Nedir?
En yalın anlatımıyla enflasyon, genel fiyat düzeyinin devamlı artması ve para değerinin düşmesidir.
Bu durumda örneğin, geçen yıl satın almış olduğumuz belirli malları bu yıl satın almak için daha çok paraya gereksinim duyarız. Malların fiyatları, onların para cinsinden değeridir. Enflasyonda fiyatlar hızla yükselir ve paranın değeri düşer.
Dikkat edelim burada genel ve devamlı bir artıştan bahsediyoruz. Yani bir veya birkaç malın fiyatının artması ya da genel olarak malların fiyatlarının yalnızca bir defa artması değil. Zira bu durum enflasyon değil, fiyat artışı olarak tanımlanmaktadır.
Toplam mal ve hizmet arzının toplam talebi karşılayamaması, yani dengenin kurulamaması enflasyonun temel özelliğidir.
Hızla büyüyen talep karşında onu karşılayacak üretimin yapılamaması, piyasayı daha yüksek bir fiyat düzeyinde dengeye getirir.
Enflasyon Türleri Nelerdir?
Enflasyon, kaynağına, geçirdiği evrelere ve ülkenin gelişmişlik düzeylerine göre farklılık gösterir. Buna göre enflasyon çeşitlerini kısaca şu şekilde tanımlayabiliriz:
Maliyet Enflasyonu: Üretimin mal ve hizmetlerin maliyet öğelerindeki artışlardan kaynaklandığında ortaya çıkar. Bir başka deyişle artan üretim maliyetleri fiyatların yükselmesine yol açar.
Talep Enflasyonu: Yatırımların tasarruflardan fazla olması durumunda ortaya çıkar. Yani talebin piyasaya sürülen mallardan (arz) daha fazla olması durumunda enflasyon olacağını belirtir. Çünkü insanlar istedikleri malları elde etmek için giderek daha fazla para harcarlar ve böylece fiyatlar yükselir.
1970’li yıllarda durgunluk koşullarında doğan enflasyon ise stagflasyon olarak adlandırılmıştır.
Yazı Önerisi: Safran neden Dünya’nın en pahalı baharatı?
Enflasyon Neden Yükselir?
Gelişmekte olan ülkelerde rastlanan enflasyon genellikle yapısaldır. Tarımsal üretimde doğaya bağlılık, yatırımlarda gecikme, ekonominin bütününde dışa bağımlılık ve tekelci yapı gibi nedenlerle arzda artış sağlanmamaktadır. Buna karşılık bütçe açıkları ve diğer nedenler de talebin artmasına yol açar.
Bir başka neden de hükümetlerin fazla kağıt para basmasıdır. Borçlarını, harcamalarını kısarak ödemektense, para basarak ödemeye çalışan hükümetler enflasyona yol açar.
Bu nedenlerin yanı sıra malların az sayıda işletmece üretilmesi durumu da enflasyona yol açar. Çünkü kendi aralarında anlaşan işletmeler üretimi belirli bir düzeyde tutarak fiyatları yükseltebilir.
Enflasyon Artarsa Ne Olur?
Ülke ekonomisi üzerinde enflasyonun birçok olumsuz etkisi vardır. Zira toplumun bütün kesinlerimi değişik boyutlarda etkileyen enflasyon, çok ağır ekonomik ve toplamsal sorunları da beraberinde getirir.
Bunların en önemlileri gelir dağılımı ve ödemeler dengesi üstündeki etkilerdir. Enflasyonla ortaya çıkan hızlı fiyat artışları ücret ve maaş gibi sabit gelirlileri geçim sıkıntısı içine sokar. Çünkü bu tür gelirler belirli süreler için önceden belirlenir ve sık sık ayarlanmaz.
Bu nedenle bu gelir gruplarındaki insanlar ellerine geçen parayla her gün daha az mal alabilirler. Yani yoksullaşırlar. Buna karşılık enflasyon dönemlerinde birdenbire büyük servetler kazanan insanlar da ortaya çıkar.
Ayrıca enflasyonda alacaklılar zarara uğrarken, borçlular karlı çıkar. Çünkü borç alınan para geri ödendiği zaman değeri düşmüş olur. Bu nedenle enflasyondan önce büyük miktarlarda borç alan kişiler büyük kazanç sağlarlar.
“Doğrudur, Türkiye’nin birinci sorunudur enflasyon. Hakikaten bugün, enflasyon dediğiniz halk günlük yaşar, halkın birinci sorunu geçim sıkıntısıdır. Esasen enflasyon devletleri yıkan bir olaydır. Milletleri içinden bozan bir olaydır. Enflasyon sadece pahalılık olayı da değildir. Ahlakı bozar, borcu olan borcunu ödemez, alacağı olan alacağını alamaz. Ve hırsızlıktan, soygundan, fuhuşa kadar hemen hemen bütün yolları açar. Toplumun içini bozan bir olaydır. Onun içindir ki batılılar, enflasyona bir numaralı halk düşmanı derler ve tek kollu canavar derler. Batı enflasyondan fevkalade çekinir.”
— Süleyman DEMİREL
Enflasyon sonucu ülke içinde üretilen malların fiyatlarının yükselmesi bu malların dış pazarlarda alıcı bulmasını güçleştirir. Bu durum satışların azalmasına yol açar.
Öte yandan, yabancı mallar yerli mallara göre daha ucuz olacağı için yabancı ülkelerden daha çok mal satın alınır. Bunun sonucu olarak da bir ülkenin bir yıl içinde kazandığı ve harcadığı altın ve dövizlerin gösterildiği bir hesap olan “ödemeler dengesi” açık verir.
Sonuç olarak gelir dağılımındaki bu dengesizlik toplumsal ve siyasal sorunların derinleşmesine neden olmaktadır. Enflasyonu durdurmak ya da denetim altına almak için bütünsel ekonomik ve mali önlemler alınır.
Kaynak:
Örneklerle Kolay Ekonomi – Mahfi Eğilmez
Britannica
