Plebisit Nedir? Plebisit Referandum Farkı Nedir?

Her ne kadar bir halkoylaması türü olsa da plebisit demokratik bir yöntem değildir. Çoğu zaman da demokratik halkoylaması usulü olan referandum ile karıştırılmaktadır. Biz de bu sebeple bu yazıda plebisit nedir, tarihi ve plebisit ile referandum arasındaki fark üzerine bilgiler vereceğiz.

Plebisit Nedir?

Plebisit, bir sorun hakkında yurttaşların kabul ya da red iradelerini belirtmeleri amacıyla yapılan halkoylaması biçimlerinden biridir.

Bu sorun bir yönetici ya da hükümetin seçilmesi, bağımsızlık ya da bir başka devlete katılma kararı alınması, iç politikaya ilişkin bir sorunda tercihin belirlenmesi olarak sayılabilir.

Plebisitin Tarihi

Plebisitin kökeni Eski Roma’da “pleb” yani halk meclislerinin aldığı karar anlamındaki plebiscitum’a dayanmaktadır. Plebisit ilk olarak 1789 Fransız devriminden hemen sonra 1792-1793 yıllarında uygulanmıştır. Hemen sonra da halk egemenliğinin bir ifadesi olarak görülmüş ve yaygınlık kazanmıştır.

Napolyon 1804’te düzenlenen bir plebisitle imparator oldu. Plebisit ulusal sorunların çözümünde de kullanılmıştır. Örneğin 1935’teki plebisitte Saar, Fransa yerine Almanya’nın parçası olarak kalmayı yeğledi.

Plebisit, örgütlü ve partili muhalefeti etkisizleştirerek halk üzerinde egemenlik kurma imkanını sağlamaktadır. Bu sebeple iktidarlarını meşrulaştırmak isteyen totaliter rejimlerce de kullanılmıştır. Örneğin Hitler gerek iktidara geliş sürecinde gerekse de iktidarını pekiştirme yolunda bu araçtan yararlanmıştır.

Yazı Önerisi: Milletvekili nasıl seçilir? Milletvekili sayısı nasıl hesaplanır?

Plebisit Referandum Farkı Nedir?

Plebisitte seçmenlerden, birbirine seçenek oluşturan siyasal programlar ya da öneriler arasında bir seçim yapmaları değil, belli bir hükümet biçiminin ya da politikanın yasallığını onaylamaları ya da reddetmeleri istenir.

Referandum, parlamento tarafından kabul edilen bir kanun metninin halkın onayına sunulmasıdır. Buna göre kanun metninin yürürlüğe girebilmesi için seçmenlerin çoğunluğu tarafından da kabul edilmesi gerekmektedir.

Plebisit ise iktidar sahiplerinin hazırladıkları anayasa taslağını bir tartışma ortamı oluşturmadan halkoyuna sunmalarıdır. Burada taslağı blok halinde evet ya da hayır ile sonuçlanacak şekilde sunarlar.

Görüldüğü üzere plebisit temelde bir halkoylaması olsa da referandum ile özünde farklılıklar vardır:

• Referandumda bir “sorun”, plebisitte ise bir “kişi” söz konusudur. Birincisinde bir metin, ikincisinde ise bir isim oylanmaktadır.
• Plebisit ve referandum demokratiklik bakımından farklıdır. Referandum, demokratik bir usuldür, halk etkendir yani öznedir. Karar alma sürecinin başına, ortasına ve sonuna katılır. Plebisit ise, anti-demokratik bir usuldür, halk edilgendir yani nesnedir. Karar alma sürecinin sadece sonuna katılır.
• Referandumun yapılmasını isteyen, halkın seçtiği temsilcilerdir. Oylanan şey ise, halkın temsilcilerinin hazırladığı metindir. Oysa plebisite başvuranlar, fiili iktidar sahipleridir. Oylanan şey ise, halkın katılımı olmadan hazırlanan metinler, fiili yönetimlerin oldubittileri, karar ve eylemleridir.

Kısaca plebisit, diktatörlerin, anti-demokratik yöneticilerin kendilerine meşruluk kazandırmak için başvurdukları bir halkoylamasıdır.

Zira plebisit genellikle faşist rejimlerde uygulanmıştır. Bu yolla, yapılan işler hakkında liderler evet veya hayır oyları istemişlerdir. Aslında verilen oylar belli bir lidere olan güveni gösterdiğinden bu uygulama referandumdan çok plebisit olarak kabul edilmektedir.

Fakat yine de uygulamada bazı halkoylamalarının plebisite dönüştüğü ya da halkoylamasıyla plebisitin iç içe geçtiği görülmektedir. Hükümetler plebisiti genellikle siyasal partiler gibi aracı kurumları devre dışı bırakarak doğrudan halka başvurmanın bir yolu olarak kullanır.

Yazı Önerisi:
Boykot Ne Demek? Boykot İsmi Nerden Geliyor?
Mandater Yönetim Nedir? Nasıl Ortaya Çıkmıştır?

Kaynak:
Milliyet Büyük Ansiklopedi, Ana Britannica, Ekşi Sözlük