Safran Neden Dünya’nın En Pahalı Baharatı?
Eğer yolunuz Safranbolu’ya düşerse size mutlaka o meşhur safranlı lokumdan ikram ederler. Gidenler bilir, hafif sarımsı bir renktedir. Merak edip sorarsanız, safranın çok pahalı bir baharat olduğunu öğrenirsiniz. Safranbolu’da tezgahlarda küçücük kavanozdaki safran için bile çok büyük paralar ödemek gerekir. Zaten bu yüzden gram ölçeğinde satılmaktadır. Safran kendine özgü sarımsı rengi olan bir baharattır ve belki şaşıracaksınız ama kilosu 75-80 bin TL’ye kadar çıkabiliyor. Yani safran dünyanın açık ara en pahalı baharatı. Peki safran neden bu kadar pahalı? Bu sorunun cevabı için önce safranın nasıl yetiştirildiğini öğrenelim.
Safran Nedir? Nasıl Yetiştirilir?
Safran çok eskiçağlardan beri çiçek tepecikleri baharat ve gıda boyası olarak kullanılan soğanlı bir bitkidir. Çiğdemle yakın akraba olan bu bitkinin (Crocus sativus) anayurdunun Akdeniz ve İran olduğu sanılmaktadır.
Ortalama 20-25 santimetreye kadar boylanabilen safran bitkisi sonbaharda huni biçimli mor çiçekler açar. Çiçeklerin tam ortasında üç parçalı, kırmızımsı turuncu tepecikler (dişiorganın çiçektozu yakalayan bölümü) yer alır. Kurutulup baharat olarak kullanılan bu organlar bileşimindeki koyu sarı renkli bir boyarmaddeden ötürü içine katıldığı yiyeceği sarıya boyar.
Yazı Önerisi: Ağaç Nedir? Ağacın Yapısı ve Ağaç Türleri
Safran Neden Pahalı?
Çiçekler açtıktan sonra tepecikler tek tek elle toplanıp kömür ateşinin üzerinde kurutulur. Yaklaşık 10 gram safran elde etmek için 1.430 tepecik gereklidir. Başka bir ifadeyle 1 dönümlük bir araziye ekili safran çiçeğinden yaklaşık 4 kilo safran elde edilmektedir.
Ayrıca bu mor çiçek yalnızca Ekim ayının başından Aralık ayının başlarına kadar altı haftalık bir süre boyunca çiçek açar. Yani takvim olarak çok kısıtlı bir zaman aralığında miktar olarak çok az bir ürün elde edilebiliyor sadece.
Bununla birlikte safran hasadı da inanılmaz derecede zordur. Çiçeğe zarar vermemek için elle toplanmakta ve daha sonra da kurutulmaktadır. Bu işlemler çok sayıda işçi gerektirir. Bu da safranı, üreticiden tüketiciye ulaştırmada son derece maliyetli hale getirir.
Safran Nerelerde Kullanılır?
Pahalı ve değerli bir ürün olan safranın yerini günümüzde başka gıda boyaları almıştır. Ama hâlâ Akdeniz ülkeleri ile İran ve Keşmir’de yaygın olarak kullanılmaktadır. En çok balık ve pirinç yemeklerine, bazı Avrupa ülkelerinde ise ekmek ve pastacılık ürünlerine katılmaktadır. Ülkemizde ise safrandan “zerde” adı verilen pirinçli bir tatlı hazırlanır.
Çok eskiçağlardan beri İran ve Keşmir’de tarımı yapılan safran yalnızca baharat olarak değil, çeşitli dönemlerde hastalıkları iyileştirici ve koruyucu bir madde olarak da değer görmüştür. Hatta renginden ötürü kutsal sayılmıştır. Örneğin, Budacı rahipler giysilerini safranla sarıya boyarlardı. Eski Yunan ve Roma’da ise tiyatro, saray ve hamamlara hoş koku vermek amacıyla yerlere safran serpilirdi.
Yazı Önerisi: Şaman (Kam) Nedir? Nasıl Şaman Olunur?
Günümüzde en çok safran üretilen yerlerin başında İspanya, Fransa, Sicilya, İtalya, İran ve Keşmir gelir. İlk safran tarımının yapıldığı önemli yerlerden biri olmasına karşılık, Anadolu 20. yüzyıl başlarında bu konumunu yitirmiştir. Bugün neredeyse tümüyle ortadan kalkmış olan safran üretimi yalnızca Safranbolu’nun birkaç köyünde ve çok sınırlı ölçüde olarak sürdürülmektedir.
