Ses Nedir? Sesin Hızı, Türü ve Şiddeti
Ses, ölçülebilen bir fiziksel olaydır. Bu olay insan üzerine büyük bir uyarıcı etki de yapar. Bir yerden ses gelince başımızı o yöne çevirmemiz gibi. Gerek konuşulan dil gerekse zil, korna sesleri biçimindeki bu fiziksel olay en önemli yakın iletişim aracıdır. Bu yazıda ses nedir, sesin yayılımı, türleri ve şiddetine ilişkin konulara değindik.
Ses Nedir? Nasıl Yayılır?
İşitme duyu organı olan kulağımıza ulaştığı zaman algılanabilen türde mekaniksel titreşim dalgalarına ses denilmektedir.
Basınç değişmesi, gerilme-gevşeme, ya da partiküllerin gidip gelmesi sonucu oluşan titreşimler esnek bir ortam (hava ya da su gibi) içinde mekaniksel dalgalar oluşturarak yayılmaktadır. Bu dalgalar kulak ya da bu dalgalara duyarlı bir aygıtla saptanabilir.
Çevremiz çeşitli seslerle doludur. Kulak çok değişik biçimde gelen ses enerjilerine karşı hem duyarlı hem de bunlara dayanabilecek yapıdadır. Ancak, bu enerjilerin ses biçiminde nasıl algılandığı henüz kesinlikle bilinmemektedir.
İlkçağda bile sesin hava ile bir ilişkisi olduğu görülmüştür. Ayrıca titreşen bir ses kaynağının, örnek olarak bir telin verdiği müzik sesinin perdesinin, titreşiminin frekansına bağlı olduğu da anlaşılmıştır. Sesin havadaki yayılma hızını belirleme girişimleri ise 17. yüzyılda başlamıştır.
Ses, esnek bir ortam içinde boyuna sıkıştırmalı bir dalga olarak yayılmaktadır. Ses kaynağının hemen yanında olan esnek ortam bölümü önce sıkışır. Esnek olduğu için açılırken bu kez yanındaki bölümü sıkıştırır. O da açılırken daha öteki bölüm sıkışır, vb.
Sesin Hızı
Sesin hızı yayıldığı ortamın cinsine ve sıcaklığına bağlıdır. Mesela, sesin havada 0 oC’deki hızı 331 m/sn’dir. Sıcaklığın her 1 oC’lik yükselmesi ile hız 0,6 m/sn kadar artar.
Bununla birlikte olağan sıcaklıklar için sesin havadaki hızı ortalama 340 m/sn olarak alınır. Yine olağan koşullarda sesin sudaki hızı 1435 m/sn’dir. Sesin tahta içindeki hızı 3320 m/sn, çelik içindeki hızı ise 5030 m/sn olarak bulunmuştur.
Bu çok büyük görünen hızlar ile ışık hızının yaklaşık 300.000 km/sn (üç yüz bin kilometre/saniye) olan değeri yanında çok küçük kalır.
Hangi Sesleri Duyarız?
Ses dalgalarının niteliği titreşiminin frekansı ve dalga boyu ile belirlenir. Biz bütün maddesel titreşimleri duyamayız. Mesela elektrik ya da telefon tellerinin büyük genlikteki titreşimlerine karşın, frekansları düşük olduğu için bu hareketleri duyamayız.
İnsan kulağı yaklaşık 16 Hz’den daha düşük ve 20 kHz’den daha yüksek frekanslı sesleri duyamaz. Ancak bu iki sınır arasında kalan sesleri duyabilmektedir.
Sesin Türleri
Frekansı 16 Hz (saniyede 16 titreşim)’den daha düşük olan titreşimlere infra-ses (ses altı) denilmektedir. Buna karşın frekansı 20 kHz (saniyede 20.000 titreşim)’den daha yüksek frekanslı ses türü titreşimlere ultra-ses (ses üstü) ya da ultrasonik ses adı verilmektedir.
Diyapazon isimli aletin verdiği ses tek ve belli bir frekansı olan basit bir sestir. Bununla birlikte basit ses oldukça azdır. Zira seslerin hemen hemen tümüne yakın bölümü basit seslerin üst üste gelmesi ile oluşan karmaşık (bileşik) seslerdir.
Örneğin müzik sesleri bir ana ses ile onun belli sayı ve şiddetteki harmoniklerinden oluşan bir bileşik sestir. Gürültü ise birbiri ile ilişkisi olmayan seslerin bileşkesidir.
Sesin Şiddeti
Bir sesin hafif (yumuşak) ya da güçlü (sert) oluşu onun şiddetine, yani getirdiği enerjiye bağlıdır. Bu enerji ses kaynağının (ve dalgasının) titreşim genliğinin karesi ile doğru; kaynakla ses alıcısı arasındaki uzaklığın karesi ile ters orantılı olarak değişir.
Yani bir kaynaktan olan uzaklık iki katına çıkınca sesin gücü dörtte bire iner. Ses dalgaları yansıyabilir, kırılabilir, kırınıma uğrayabilir. Bu sonuncu özellik nedeni ile bir köşeden dönen ses duyulabilir.
Yazı Önerisi:
Rezonans Nedir? İlginç Örnekleri Nelerdir?
Kaynak:
Milliyet Büyük Ansiklopedi
