Takvim Nedir? Takvimin Tarihi ve Çeşitleri

İster Afrika’da, ister Avrupa ya da Amerika’da özetle Dünya’nın neresinde yaşarsanız yaşayın o gün herkes için aynıdır. Zira güneş sabah doğacak ve akşam olunca da batacaktır. Ve bu döngü sürekli bu şekilde devam eder. İnsanoğlu yüzlerce yıl önce saati güneşin konumuna göre belirler ve zamanı da buna göre ayarlardı. İşte binlerce yıl önce güneş bize bir hediye verdi: Takvim. Bu yazıda takvim nedir ve takvim nasıl ortaya çıktı konularına değinirken, geçmişten günümüze kullanılmış olan takvim çeşitleri hakkında da bilgiler aktaracağım.

1. Takvim Nedir?

Kelime anlamı olarak takvim, zamanı yıllara, aylara ve günlere ayıran yöntem olarak tanımlanmaktadır.

Bununla birlikte bir yılın günlerini, aylarını, sayılı günlerini gösteren, değişik biçimlerde yapılmış çizelge veya deftere de takvim denir.

2. Takvim Nasıl Ortaya Çıktı?

Zamanın akışını değerlendirmek için kullanılan ilk sistemlerin kökeni, tarımın ve hayvancılığın gelişmesiyle ilişkilidir.

Takvimin ortaya çıkmasındaki en güçlü tez, tarih öncesi insanının bazı olayların düzenli veya dönemsel olarak tekrarlanışı arasında benzerlik kurmuş olması düşünülmektedir. Bu olaylar;

• Yağmur, kuraklık gibi iklim olayları
• Kimi hayvanların çiftleşme dönemi gibi hayvanlar dünyasına ilişkin olaylar
• Yaprakların dökülmesi, meyvelerin olgunlaşması gibi bitkiler dünyasına ilişkin olaylar
• Ay’ın evreleri, gökyüzünde Güneş’in doğuşundan hemen önce ya da batışından sonra belirli yıldızların ufukta gözükmesi ya da kaybolması gibi astronomi olayları

Ancak bu astronomi olaylarının takvim düzenlemesinde kullanılması, neolitik çağda gerçekleşmiştir.

İnsanın zamanı bölmek için, ilk olarak gözlenmesi en kolay olan Ay olaylarından yararlandığı sanılmaktadır.

Ay’ın evreleri düzenli bir biçimde meydana geldiğinden iki dolunay ya da iki yeni ay arasındaki zaman parçası olan ay kavramına buradan gidilmiş olduğu sanılmaktadır.

Bu dönem yaklaşık olarak 29 gündür. Hafta kavramı da Ay’ın evrelerinden birine uygun düşen bir dönem olarak tasarlanmış olabilir. (Yeni ay = birinci dördün; dolunay = ikinci dördün).

3. Takvim Çeşitleri Nelerdir?

Takvim nedir ve takvim nasıl ortaya çıktı konularına kısaca değindikten sonra takvim çeşitlerine değinelim. Zira farklı coğrafyalarda ve farklı kavimlerde günümüze kadar çeşitli takvimler kullanılmıştır.

3.1. Mısır Takvimi

Mısır’da M.Ö. 5000 ya da 3000 yıllarında, ilk takvim denemeleri yapılmıştır. Mısırlılar, az çok düzenli aralıklarla gökyüzünün en parlak yıldızı Sirius’un günlerce görünmez olduktan sonra, Güneş’in doğuşundan hemen önce ufukta yeniden gözüktüğünü gözlemişlerdir.

Sirius’un, “Güneş’le aynı zamanda doğuşu” diye adlandırılan bu olay, başlangıç noktası olarak alınmıştır. Sirius’un Güneş’le aynı zamanda iki doğuşu arasında geçen süre, yani 365 gün bir yıl sayılmıştır.

Öte yandan bu olay Nil’in yükselmeye başlamasıyla aynı zamana rastlıyordu. Ancak Mısırlılar, Sirius yıldızının her dört yılda bir, 365 gün yerine 366 gün sonra Güneş’le aynı zamanda doğduğunu saptayamamışlardı. Bu bir günlük fark, yılbaşının yavaş yavaş mevsimlere göre gerilemesi sonucunu doğurdu.

Mısır takvimi, yüzyıllar boyunca birçok ülkede uygulanmıştır. Bu takvimin bir başka sakıncası da ayın uzunluğunun 30 gün olmasıydı. (Daha doğrusu aşağı yukarı 29.5 gün).

Yılı meydana getiren gün sayısı 365 sayısı 30’la tam bölünemediğinden, yıl, her biri 30 günlük 12 ayla, ayların dışında kalan 5 günden oluşuyordu. Aylar da Nil’in taşması, ekin ve ürün kaldırma zamanlarına uygun olarak her biri 4 aydan oluşan 3 gruba bölünmüşlerdi.

3.2. Babil Takvimi

Kullanılmakta olan takvimle, Güneş yılının süresi arasında uyumsuzluğu düzeltmek amacıyla, takvime bir zaman süresi eklenmesi düşüncesini Babil’liler uygulamışlardır.

Babil yılının yaklaşık 12×29.5 çarpımına eşit 354 günlük bir süresi vardı.

3.3. Yunan Takvimi

Yunanlılar da yılı 354 güne böldükleri için, takvimleri Babil takviminin sakıncasını taşıyordu. Bu sakıncayı önlemek ve Güneş yılını Ay yılına uydurmak amacıyla M.Ö. 6. yüzyılın ikinci yarısında sekiz yıllık bir kronolojik devir uygulamasına gidilmiştir.

Böylece, 8 Güneş yılı 922 gün, 8 Ay yılı ise 832 gün sürüyordu. Aradaki fark 90 gündü, bu da yaklaşık olarak 3 Ay ayı demekti. Yıllık döneme bu 3 ayı ekleyerek Güneş ve Ay takvimleri hemen hemen birbirlerine uydurulmuş oluyordu.

Ancak bu sonuç yeterli değildi. Bu sebeple M.Ö. 5. yüzyılın ikinci yarısında Atina’da Meton adlı bir astronomun saptadığı yeni bir yöntem benimsenmiştir. Bu yöntem her 19 yıla 7 ay eklenmesine dayanıyordu. Böylece 19 yıllık süre 235 aydan (19×12 + 7= 235) oluşuyor, her ay 29 gün 12 saat 45 dakika 57 saniye sürüyordu.

3.4. Jülien Takvimi

Aynı zamanda eski Roma takvimi olan Jülien takvimi Romulus’a atfedilen 10 aylı, 304 günlü bir süresi olan önceki bir takvimden türemiştir.

Jülien takviminden önceki Roma takvimi 12 aydan oluşan bir yılı içeriyordu. Bu aylar Martius, Aprilis, Maius, Junius, Quintilis, Sextilis, September, October, November, December, Januarius, Februarius idi.

Aylardan dördü (Martius, Maius, Quintilis, October) 31 gün çekiyordu; 28 gün çeken Februarius dışındakiler ise 29 gün çekiyorlardı.

Bundan başka, her dört yılda iki defa, yıla, bir katma ay (Mercedonius) eklenirdi. Bu katma işi yüksek papazlar kuruluna bırakılmıştı.

Ancak bu kurul siyasal nedenlerle bu görevi ihmal edince, takvimin düzeni bozulmuştur. Bu sebeple cumhuriyetin sonuna doğru, bir reform gerekli oldu. Bu reformu M.Ö. 45’te Julius Caesar (Jül Sezar) gerçekleştirdi ve takvim bu nedenle Jülien takvimi adını aldı.

Jülien takvimi Ay’la ilgili olayları bir yana bıraktı. Ve yılın ortalama süresini 365 1/4 gün olarak belirledi. Her yıldan arta kalan 1/4 günlük kesirin doğurduğu oran 4 yılda bir yılın gün sayısının 366 olmasıyla (artık yıl) çözülmüştür.

3.5. Gregoryen Takvimi (Miladi Takvim)

Sıra bizim de ülke olarak kullandığımız takvime geldi. Greoryen yani Miladi takvim nedir, nasıl ortaya çıktı soruları için öncelikle bazı ön bilgiler vereyim. Jülien takviminin benimsediği 365 1/4 günlük yıl süresi tropikal yıla (Güneş yılı) göre 11 dakika daha uzundu.

Tropikal Yıl (Güneş Yılı):

Bir tropikal yıl veya Güneş yılı, kuzey yarıkürede iki ilkbahar ekinoksu (gün-tün eşitliği) arasındaki aralıktır. Bu nedenle mevsim yılı olarak da bilinmektedir. Bir tropikal yıl 365 gün 5 saat 48 dakika ve 46 saniyedir.

Ayrıca Paskalya’nın yaklaşık olarak kutlanacağı günün saptanması gibi dinsel nitelikte bir gerekçenin de varlığı Papa Gregorius XIII.’ü 1582’de bu uyumsuzluğu gidermeye yöneltti. Bu farkı ortadan kaldırmak için 10 gün silindi.

Böylece 4 Ekim 1582’nin ertesi günü 15 Ekim sayılmıştır. Yüzyılları gösteren yılların 400’e bölünememesi halinde bunlar artık yıl olmayacaklardı. Bu yüzden 1700, 1800, 1900 artık yıl olmadılar, 1600 ise artık yıl sayıldı.

Fransa ve İtalya 1582’de bu takvimi kullanmaya başladılar. Almanya 1700’de, Büyük Britanya 1751’de, Bulgaristan 1917’de, Sovyetler Birliği 1918’de, Romanya 1919’da, Yunanistan 1923’te bu takvimi kabul ettiler. Türkiye ise Gregoryen yani Miladi takvimi 1928’de kabul etti.

3.6. Hicri Takvim

Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göç tarihi olan 622 yılını başlangıç tarihi alır. Yıllar 12 Ay ayına bölünmüştür. Aylar sırayla bir 30, bir 29 çeker ve yaklaşık olarak yeni Ay’la başlar.

Yıl, normal olarak 354 gündür. Bu yüzden Güneş yılına göre her 32 1/2 yılda, bir yıl kaybedilir. Dokuzuncu ay, oruç ayı olan Ramazan’dır.

3.7. Rumi Takvim

Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göç tarihini başlangıç almakla birlikte Güneş yılına göre düzenlenmiştir. Bu nedenle Hicri Takvim’den daha ileridir.

3.8. Yahudi Takvimi

Ay ve Güneş takvimi karışımıdır. Yıllar Güneş, aylar Ay takvimine göredir. Buna göre Ayları Güneş yılına ayarlamak için 19 yıllık bir devirde 3., 6., 8., 11., 14., 17. ve 19. yıllara bir ay eklenmektedir.

Aylar bir 29, bir 30 gündür. Tam günler elde etmek için olağan yıl günleri sayısı 353, 354 ve 355 olarak belirlenmektedir. Değiştirilen yıllarda ise bu süreler 383, 384 ve 385 gündür.

4. Takvim Tasarımları

Takvimin yeniden düzenlenmesi amacıyla çalışan derneklerin en önemlisi New York’taki World Calendar Association’dır.

Bu dernek şu niteliklerde bir takvim önermiştir: Her yılda her biri 91 gün olarak birbirinin aynı sürede dört 3 aylık süre bulunmalıdır. Her yıl ve her üç ay Pazar günüyle başlamalıdır. Her üç ayın ilk ayında 5 Pazar ve 26 çalışma günü bulunmalıdır. 365. gün (31 Aralık) “hafta dışı” ilan edilmeli ve “Dünya Günü” adıyla tatil olmalıdır. Artık yıllarda 366. gün yıl ortasına 31 Haziran’a yerleştirilmeli ve o da tatil günü ve “hafta dışı” olmalıdır.

Kaynak:
Milliyet Büyük Ansiklopedi