Yıldırım binaların tahrip olmasına, insan ve hayvanların hayatlarını kaybetmesine sebep olan bir doğa olayıdır. Oluşan yüksek elektrik akımı sebebi ile binalarda yangınlara sebep olur. Yıldırımından korunmak için paratoner adı verilen bir aygıt kullanılmaktadır. Bu yazıda da paratoner nedir, ne işe yarar ile paratonerin çalışma prensibi, önemi ve paratonerin kullanıldığı yerler hakkında bilgiler vereceğiz.
Paratoner Nedir?
Yapıları yıldırım düşmesinden özellikle de yıldırım kaynaklı yangından korunmasını sağlayan aygıtlara paratoner veya yıldırım savar denir.
Paratoner çoğu zaman bir binanın çatısına tutturulmuş sivri bir metal çubuktur. Sivri uç yıldırımı çekerek toprağa iletir. Yıldırım çevredeki en yüksek cisim üzerine düşme eğiliminde olduğundan paratonerler yüksek yapıların tepesine dikilmektedir. Toprağa ise düşük dirençli kablolarla bağlanır.
Paratoner Ne İşe Yarar?
Paratoner, yapıları yıldırım düşmesi sırasında oluşacak yüksek akım şiddetinin doğurabileceği yangın ve yıkım gibi zararlardan korumaya yarar. Bunu da yıldırımının muazzam elektrik akımını güvenli bir şekilde toprağa ileterek yapar.
Aksi durumda yıldırım iyi iletken olmayan bir malzemeye temas ederse, malzeme büyük bir ısı hasarına uğrar. Paratoner sistemi mükemmel bir iletkendir. Bu nedenle akımın herhangi bir ısı hasarına neden olmadan toprağa akmasını sağlar.
Paratoner Nasıl Çalışır?
Paratonerin çalışma prensibi atmosferin bulutlar çevresindeki tabakalarında oluşan yüksek gerilimli pozitif elektrik boşalmalarının topraklanması ilkesine dayanır.
Özellikle fırtınalı ve yağmurlu kimi havalarda oluşan bu yüksek gerilim negatif elektrik yüklü toprağa direk olarak bağlı, sivri uçlu metal çubuğa bir şerare (kıvılcım) biçiminde atlar. Bu şekilde yapılara zarar vermeden elektrik yükü toprağa iletilir.
Genellikle yapıların çatılarına konan metal bir çubuk ya da çatıyı aralıklı olarak çevreleyen ve birbirlerine iletkenlerle bağlı küçük çubuklardan oluşur. Paratonerler, en az bir iletkenle ve en az 1 metre derine topraklanmaktadır. İletkenlerin yüksek akım şiddetine dayanabilmeleri için belirli bir kesite sahip olması gerekir.
Günümüzde paratonerler, yıldırımı önleyecek ya da oluşumunu etkileyecek kadar elektrik yükü taşımazlar. Bunların tek işlevi, yıldırımların, yapılara zarar vermeksizin toprağa dağılmasını sağlamaktır.
Paratoner Nerelerde Kullanılır?
Yıldırım her zaman en az elektrik direnci olan yolu seçecektir. Bu da atmosferin içinden geçen, en kısa mesafeli yol demektir.
Yüksek binalar, bulutlar ile dünyanın yüzeyi arasındaki mesafeyi kısaltır, bu nedenle yıldırım genellikle burada düşer. Bu nedenle paratoner özellikle yüksek yapılarda kullanılmaktadır.
Bu yapılara örnek olarak kuleler, TV, telsiz, GSM, radyo vericileri, anten direkleri, trafo tesisleri, bayrak direklerini, vs. sayabiliriz.
Ayrıca yıldırımın oluşturacağı zararı önlemek adına askeri tesisler, cami ve minareler, okullar, hapishaneler, hastaneler, köprüler, fabrikalar ve depolarda paratoner tesisleri kurulmaktadır.
Paratoneri Kim Buldu?
Paratoneri 1752’de ABD’li fizikçi, felsefeci ve devlet adamı Benjamin Franklin bulmuştur. Benjamin Franklin buluşunun ana işlevinin yıldırıma karşı korunma olduğunu belirtmişti.
Franklin, laboratuvarda, statik elektrikle yüklenmiş cisimlerin yakınına topraklanmış metal iğne yerleştirmişti. Bu sayede cismin deşarj edilebileceğini gözlemlemişti. Buradan hareketle, yapılara yerleştirilecek topraklanmış çubukların da fırtına bulutlarını deşarj edebileceği sonucunu çıkarmıştı.
Franklin, paratonerin şimşekleri de toprağa yönelteceğini anlamıştı. Fakat bunu daha önemsiz bir işlev olarak görmüştü.
Yazı Önerisi:
- Rezonans Nedir? Rezonans Çeşitleri ve Örnekleri
- Zeplin Nedir, Ne İşe Yarar? Tarihi ve Bugünü
- Deniz Feneri Nedir, Ne İşe Yarar?
- Ada Lovelace Günü: Tarihi, Önemi ve Ne Zaman Kutlanır? - 25/10/2025
- Kasım Ayı Önemli Günler ve Haftalar Listesi [Güncel] - 13/10/2025
- Ekim Ayı Önemli Günler ve Haftalar Listesi [Güncel] - 16/09/2025