Cemal Süreya Kimdir? Hayatı ve Eserleri
“1931 yılında doğdum. 1937 yılında annem öldü. 1944 yılında Dostoyevski’yi okudum. O gün bugün huzurum yoktur. Biyografim bu kadar.” Evet, TRT’ye verdiği röportajında Cemal Süreya biyografisini kısaca bu şekilde anlatır. Bu yazıda Cemal Süreya kimdir, kısaca hayatı ve eserleri üzerine bilgiler paylaşacağız.
Cemal Süreya Kimdir?
Türk ozanı Cemal Süreya (asıl adı Cemalettin Seber) 1931 yılında Erzincan ilinde doğdu. 1950 yılında Haydarpaşa Lisesi’ni, 1954 yılında ise Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni bitirdi. Hemen sonrasında maliye müfettiş yardımcısı ve müfettişi olarak Anadolu’nun çeşitli kentlerinde görev yaptı.
1965 yılında görevinden ayrıldı. Ardından, 1960’ta 4 sayı çıkarmış olduğu Papirüs dergisini yeniden yayımlamaya başladı (1966-1967; 47 sayı)
1972 yılında yeniden Maliye Bakanlığındaki görevine döndü. İstanbul’da Darphane müdürlüğü (1975-1976), Maliye Tetkik Kurulu üyeliği (1967-1978) ve Müşavir maliye müfettişliği (1978- 1981) yaptı. 1982’de emekli oldu.
Cemal Süreya 1990 yılında İstanbul’da hayata veda etti.
Şiirlerinin Özellikleri
Cemal Süreya’nın ilk şiiri 1953 yılında Mülkiye dergisinde çıktı. Şiirle uğraştığı 30 yılı aşkın şiir serüveni içinde yalnızca beş şiir kitabı yayımlamıştır. Ama bu şiirler hem kurucuları arasında yer aldığı İkinci Yeni akımının niteliklerini belirlemesi, hem de Türk şiiri içinde özgün bir yer tutması bakımından büyük önem taşırlar.
Gerçekten, özgün imgeler kullanarak ve yeni anlatım olanakları deneyerek değişik bir şiir söylemine ulaşan Cemal Süreya, Türk şiirine belirli bir ölçüde yön vermiştir. İmge kullanımında öbür bazı İkinci Yeni ozanları gibi anlamsıza gitmemiştir.
Ozana göre şiir, insanın evren ve dünya içinde, insan ve eşya karşısında kendini ayrı bir denemesidir. Dolayısıyla ilk bakışta somut olmasa bile soyut olarak sezilebilen bir “yaşam karşısında sorumluluk” duygusunu yitirmez.
Şiirlerinde, kapalılık, dize yapısında görülmektedir. Şiirin bütünüyse, ozandan okura ulaşabilen kendine özgü anlam özelliğini hiç yitirmez.
Cemal Süreya’nın genellikle aşk konusunu işlediği söylenebilir. Bu aşk somut bir aşktır. Geniş ölçüde cinselliğe (erotizme) dayanır; platonik aşk söylemini şiirden dışlar. Ama Göçebe (1965) ve Beni Öp Sonra Doğur Beni (1973) adlı kitaplarında, ozan bu genel konunun yanı sıra, yaşamın belirleyici ayrıntılarını da şiirine sokar.
İlk kitabı Üvercinka’da (1958) aşk konulu şiirler çoğunluktadır. Bu şiirlerdeki sevgili görüntüsü, Divan edebiyatındaki gibi “mazmunlar”a değil imgelere dayanır.
Mazmun: Divan edebiyatında bazı kavramları dolaylı biçimde anlatmak amacıyla kullanılan nükteli ve sanatlı söz.
Lirizm Etkisi
Aşağı yukarı bütün şiirlerinde şiir yapısına yayılan bir lirizm egemendir. Ozanın duyarlığından kaynaklanan bu lirizm, zaman zaman bir zekâ oyunundan doğduğu sanısı uyandırır.
Cemal Süreya’nın şiirlerinde, konuşma diline özgü tümce yapısının bütün özellikleri gözlenmektedir. Bu bakımdan, bazı İkinci Yeni ozanları gibi dilde biçim bozmalarına yönelmez. Dolayısıyla en kapalı şiirlerinde bile, okuru şiirden uzaklaştırmaz.
Öte yandan, alışılmamış imgelerin yaratılması için kullanılacak sözcüklerin gerek imgeyi en iyi canlandıracak gerek bütün şiirlerine egemen olan dilsel müzikselliği sağlayacak sözcüklerden seçilmiş olması, ozanın aynı zamanda da titiz bir dil işçisi olduğunu gösterir.
Bu bakımdan, Cemal Süreya’nın şiirinin, gelişigüzel bir duyarlığın ürünü olmaktan çok, duyarlığın ve lirizmin arkasındaki bir zekânın ürünü olduğu söylenebilir.
Şiirlerinin yanı sıra, edebiyat üstüne deneme ve eleştirileriyle de tanınan Cemal Süreya, düzyazı tekniğinde de konusunu iyi bilen, Türkçeyi ustalıkla kullanan bir düşünce adamıdır.
Cemal Süreya’nın Başlıca Eserleri
Şiir: Üvercinka (1958; 1959 Yeditepe Şiir Armağanı); Göçebe (1965; 1966 Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü); Beni Öp Sonra Doğur Beni (1973); Sevda Sözleri (toplu şiirler, 1984); Gün Bitiği (1988); Sıcak Nal (1988; 1988’de her iki kitabı için Behçet Necatigil Şiir Ödülü verilmiştir).
Deneme-Eleştiri: Şapkam Dolu Çiçekle (1976); Günübirlik (1982); Söz Senaryosu ve İzdüşümler-99 Yüz (1991).
Yazı Önerisi:
Abdülkadir Meriçboyu Kimdir? Hayatı ve Eserleri