Mecelle Nedir? Tarihi ve Kapsamı
Mecelle 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nun medeni kanunuydu. Osmanlı İmparatorluğu’nun İslam hukukunun bir bölümünü kanunlaştırmaya yönelik ilk girişimiydi. 1877 yılında yürürlüğe giren Mecelle 1926 yılına kadar varlığını sürdürdü. Bu yazıda mecelle nedir, mecelle ne zaman hazırlandı ve mecellenin kapsamı üzerine bilgiler bulacaksınız.
Mecelle Nedir?
Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat’tan sonra yapılan yasalaştırma (kodifikasyon) hareketleri sırasında kabul edilen medeni yasa mecelle olarak isimlendirilmektedir.
Kısaca mecelle diye anılan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, İslam dini temeline dayanan yerli bir yasa olması nedeni ile, yasaya bağlama akımının en önemli örneklerinden biridir.
Mecelle Ne Zaman Hazırlandı?
Tanzimat’tan önce özel hukuk fıkıh temeline dayanıyordu. Yasa 1868’de kurulan Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki Mecelle Cemiyeti adı verilen bir kurul tarafından hazırlanmıştır.
Kazuistik yönteme göre hazırlanan 1851 maddelik yasadan oluşmaktadır. Uygulama için yol gösterici kuralların yer aldığı 100 maddelik Başlangıç (Mukaddime) Bölümü ve onu izleyen 16 kitaptan oluşmaktadır.
Her kitap 1868-1876 yılları arasında ayrı ayrı yasalaştırılmıştır. Kanun 1877 yılında yürürlüğe girmiştir. Yapısı ve yaklaşımında açıkça daha önceki Avrupa kanunlaştırmalarından etkilenmiştir.
Mecellenin Kapsamı
Medeni hukukun birçok alanını kapsasa da aile ve miras hukuku Mecelle için yasalaştırılmadı. Zira aile ve miras hukuku dini hukukun bir alanı olarak kalmıştır. Eşya hukuku da geniş ölçüde İslam hukukuna bırakılmıştır. Buna karşılık medeni usul hukukunu ilgilendiren, kanıtlama araç ve yöntemlerine ilişkin birçok kural, Mecelle içinde yer aldı.
Yasanın kuralları, çağdaş toplumun gereksinimlerine ve çağdaş hukuk biliminin görüşlerine değil, din kurallarına dayanılarak hazırlanmıştır. Burada da kanunun özü Hanefi hukuk geleneğine dayanmakta idi. Bununla birlikte Hanefi olmayanlar da dahil olmak üzere, zamana daha uygun görülen diğer hukuki görüşleri de içeriyordu.
Oluşumunun bir yasama organına bağlı olmaması, kapsamı ve niteliği ile Mecelle, çağdaş anlamda bir medeni yasa değildi. Bu nedenle birçok yetersizliği görülerek Adliye nezaretince yasada değişiklikler yapmak amacıyla çeşitli komisyonlar oluşturulmuştur.
Mecelle Ne Zaman Kaldırıldı?
Komisyonlar çalışmalarını Ankara hükümetinin kurulmasına dek sürdürmüştür. 1924 yılında yeni komisyonlar toplanmıştır. 17 Şubat 1926 tarihinde laiklik temeline dayalı yeni Türk Medeni Kanunu kabul edilmiştir.
Türk Medeni Kanunu’na ek olarak çıkarılan 864 sayılı Tatbikat Kanunu’nun 43. maddesiyle 4 Ekim 1926’da Mecelle yürürlükten kaldırılmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra, Mecelle, halef devletlerinin çoğunda kalıcı bir etki bırakmıştır. Türkiye haricindeki diğer ülkelerde Mecelle;
- Arnavutluk’ta 1928’e kadar
- Lübnan’da 1932’ye kadar
- Suriye’de 1949’a kadar
- Irak’ta 1953’e kadar
- Kıbrıs’ta 1960’lara kadar
- Filistin ve daha sonra İsrail için ise 1984’e kadar
yürürlükte kalmıştır. Bununla birlikte Ürdün ve Kuveyt’te medeni hukukun temeli olmaya devam etmektedir.
Sonuç
Bu yazıda Osmanlı İmparatorluğu’nun son yarım yüzyılında geçerli olan medeni kanunu Mecelle üzerinde durdum. Mecelle nedir, ne zaman yürürlüğe girmiştir ve kapsamı üzerine kısa ve öz bilgiler paylaştım.
Mecelle, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tanzimat Fermanı ile başlayan döneminin en önemli kanunudur. Aynı zamanda Osmanlı modernleşmesinin en önemli yapıtlarından biri olarak kabul edebiliriz.
Yazı Önerisi:
Mandater Yönetim Nedir? Nasıl Ortaya Çıkmıştır?