Plebisit ve referandum aynı manaya geldiği düşünülen ve çoğu zaman da birbirleri yerine kullanılan iki kavram. Tahmin edeceğiniz üzere aynı şey değiller. Biz de bu yazıda kısaca her iki kavramın da kısaca tanımları ile plebisit ve referandum farkı nedir, ayrıştıkları noktalar nelerdir üzerine bilgiler vereceğiz.
Plebisit Nedir?
Plebisit, bir sorun hakkında yurttaşların kabul ya da red iradelerini belirtmeleri amacıyla yapılan halkoylaması biçimlerinden biridir. Bu sorun bir yönetici ya da hükümetin seçilmesi, bağımsızlık ya da bir başka devlete katılma kararı alınması veya iç politikaya ilişkin bir konuda tercihin belirlenmesi olarak sayılabilir.
Yani seçmenlerden, birbirine seçenek oluşturan siyasal programlar ya da öneriler arasında bir seçim yapmaları istenmez. Bunun yerine iktidar sahipleri hazırladıkları anayasa taslağını bir tartışma ortamı oluşturmadan halkoyuna sunar. Burada taslağı blok halinde evet ya da hayır ile sonuçlanacak şekilde sunarlar.
Plebisitin kökeni Eski Roma’da “pleb” yani halk meclislerinin aldığı karar anlamındaki plebiscitum’a dayanmaktadır. İlk olarak 1789 Fransız devriminden hemen sonra 1792-1793 yıllarında uygulanmıştır. Daha sonraları da halk egemenliğinin bir ifadesi olarak görülmüş ve yaygınlık kazanmıştır.
Referandum Nedir?
Referandum, bir ülkenin oy verme hakkına sahip tüm yurttaşlarının belli bir konudaki tercihlerini ortaya çıkarmak için yapılan halk oylamasıdır. Daha temel bir ifade ile referandumlar aynı siyasi seçimlerde olduğu gibi vatandaşların oy kullanması prensibine dayanır.
Buna göre parlamento tarafından kabul edilen bir kanun metninin halkın onayına sunulur. Kanun metninin yürürlüğe girebilmesi için seçmenlerin çoğunluğu tarafından da kabul edilmesi gerekmektedir.
Yazı Önerisi: Milletvekili Sayısı Nasıl Hesaplanır? – Örnekli Anlatım
Plebisit Referandum Farkı
Hem plebisit hem de referandum bir halkoylaması yöntemi olsalar da birbirleri arasındaki farkı kısaca şöyle tanımlayabiliriz: Plebisit demokratik bir yöntem değildir. Referandum ise demokratik bir halkoylaması usulüdür.
Plebisit ve referandum arasındaki farklılıkları maddeler halinde şu şekilde sıralayabiliriz:
- Referandumda bir “sorun”, plebisitte ise bir “kişi” söz konusudur. Birincisinde bir metin, ikincisinde ise bir isim oylanmaktadır.
- Plebisit ve referandum demokratiklik bakımından farklıdır. Referandum, demokratik bir usuldür, halk etkendir yani öznedir. Karar alma sürecinin başına, ortasına ve sonuna katılır. Plebisit ise, anti-demokratik bir usuldür, halk edilgendir yani nesnedir. Karar alma sürecinin sadece sonuna katılır.
- Referandumun yapılmasını isteyen, halkın seçtiği temsilcilerdir. Oylanan şey ise, halkın temsilcilerinin hazırladığı metindir. Oysa plebisite başvuranlar, fiili iktidar sahipleridir. Oylanan şey ise, halkın katılımı olmadan hazırlanan metinler, fiili yönetimlerin oldubittileri, karar ve eylemleridir.
Sonuç ve Değerlendirme
Kısaca plebisit, diktatörlerin, anti-demokratik yöneticilerin kendilerine meşruluk kazandırmak için başvurdukları bir halkoylamasıdır. Örneğin Hitler gerek iktidara geliş sürecinde gerekse de iktidarını pekiştirme yolunda bu araçtan yararlanmıştır.
Zira plebisit genellikle faşist rejimlerde uygulanmıştır. Bu yolla, yapılan işler hakkında liderler evet veya hayır oyları istemişlerdir. Aslında verilen oylar belli bir lidere olan güveni gösterdiğinden bu uygulama referandumdan çok plebisit olarak kabul edilmektedir.
Fakat yine de uygulamada bazı halkoylamalarının plebisite dönüştüğü ya da halkoylamasıyla plebisitin iç içe geçtiği görülmektedir. Hükümetler plebisiti genellikle siyasal partiler gibi aracı kurumları devre dışı bırakarak doğrudan halka başvurmanın bir yolu olarak kullanır.
İlginizi Çekebilir:
- Jean Monnet Bursu Nedir, Nasıl Kazanılır?
- Boykot Nedir? Boykot İsmi Nerden Geliyor?
- Mandater Yönetim Nedir? Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
- Milletvekili Adayı Nasıl Olunur? Şartlar Nelerdir?
- Maslahatgüzar Ne Demek? Ne İş Yapar?
Kaynak:
Milliyet Büyük Ansiklopedi, Ana Britannica, Ekşi Sözlük
- Aralık Ayı Önemli Günler ve Haftalar Listesi [Güncel] - 13/11/2025
- Ada Lovelace Günü: Tarihi, Önemi ve Ne Zaman Kutlanır? - 25/10/2025
- Kasım Ayı Önemli Günler ve Haftalar Listesi [Güncel] - 13/10/2025