Plebisit ve referandum aynı manaya geldiği düşünülen ve çoğu zaman da birbirleri yerine kullanılan iki kavram. Tahmin edeceğiniz üzere aynı şey değiller. Biz de bu yazıda kısaca her iki kavramın da kısaca tanımları ile plebisit ve referandum farkı nedir, ayrıştıkları noktalar nelerdir üzerine bilgiler vereceğiz.
Plebisit Nedir?
Plebisit, bir sorun hakkında yurttaşların kabul ya da red iradelerini belirtmeleri amacıyla yapılan halkoylaması biçimlerinden biridir. Bu sorun bir yönetici ya da hükümetin seçilmesi, bağımsızlık ya da bir başka devlete katılma kararı alınması veya iç politikaya ilişkin bir konuda tercihin belirlenmesi olarak sayılabilir.
Plebisitin kökeni Eski Roma’da “pleb” yani halk meclislerinin aldığı karar anlamındaki plebiscitum’a dayanmaktadır. Plebisit ilk olarak 1789 Fransız devriminden hemen sonra 1792-1793 yıllarında uygulanmıştır. Hemen sonra da halk egemenliğinin bir ifadesi olarak görülmüş ve yaygınlık kazanmıştır.
Referandum Nedir?
Referandum, bir ülkenin oy verme hakkına sahip tüm yurttaşlarının belli bir konudaki tercihlerini ortaya çıkarmak için yapılan oylamadır. Halkoyu ya da halkoylaması olarak da bilinir.
Daha temel bir ifade ile referandumlar aynı siyasi seçimlerde olduğu gibi vatandaşların oy kullanması prensibine dayanır.
Yazı Önerisi: Milletvekili Nasıl Seçilir? Milletvekili Sayısı Nasıl Hesaplanır?
Plebisit & Referandum Farkı Nedir?
Hem plebisit hem de referandum bir halkoylaması yöntemi olsalar da birbirleri arasındaki farkı şöyle tanımlayabiliriz: Plebisit demokratik bir yöntem değildir. Referandum ise demokratik bir halkoylaması usulüdür.
Plebisitte seçmenlerden, birbirine seçenek oluşturan siyasal programlar ya da öneriler arasında bir seçim yapmaları değil, belli bir hükümet biçiminin ya da politikanın yasallığını onaylamaları ya da reddetmeleri istenir. Daha basit ifade ile iktidar sahipleri hazırladıkları anayasa taslağını bir tartışma ortamı oluşturmadan halkoyuna sunar. Burada taslağı blok halinde evet ya da hayır ile sonuçlanacak şekilde sunarlar.
Referandum ise parlamento tarafından kabul edilen bir kanun metninin halkın onayına sunulmasıdır. Buna göre kanun metninin yürürlüğe girebilmesi için seçmenlerin çoğunluğu tarafından da kabul edilmesi gerekmektedir.
Görüldüğü üzere plebisit temelde bir halkoylaması olsa da referandum ile özünde farklılıklar vardır:
- Referandumda bir “sorun”, plebisitte ise bir “kişi” söz konusudur. Birincisinde bir metin, ikincisinde ise bir isim oylanmaktadır.
- Plebisit ve referandum demokratiklik bakımından farklıdır. Referandum, demokratik bir usuldür, halk etkendir yani öznedir. Karar alma sürecinin başına, ortasına ve sonuna katılır. Plebisit ise, anti-demokratik bir usuldür, halk edilgendir yani nesnedir. Karar alma sürecinin sadece sonuna katılır.
- Referandumun yapılmasını isteyen, halkın seçtiği temsilcilerdir. Oylanan şey ise, halkın temsilcilerinin hazırladığı metindir. Oysa plebisite başvuranlar, fiili iktidar sahipleridir. Oylanan şey ise, halkın katılımı olmadan hazırlanan metinler, fiili yönetimlerin oldubittileri, karar ve eylemleridir.
Sonuç ve Değerlendirme
Kısaca plebisit, diktatörlerin, anti-demokratik yöneticilerin kendilerine meşruluk kazandırmak için başvurdukları bir halkoylamasıdır. Örneğin Hitler gerek iktidara geliş sürecinde gerekse de iktidarını pekiştirme yolunda bu araçtan yararlanmıştır.
Zira plebisit genellikle faşist rejimlerde uygulanmıştır. Bu yolla, yapılan işler hakkında liderler evet veya hayır oyları istemişlerdir. Aslında verilen oylar belli bir lidere olan güveni gösterdiğinden bu uygulama referandumdan çok plebisit olarak kabul edilmektedir.
Fakat yine de uygulamada bazı halkoylamalarının plebisite dönüştüğü ya da halkoylamasıyla plebisitin iç içe geçtiği görülmektedir. Hükümetler plebisiti genellikle siyasal partiler gibi aracı kurumları devre dışı bırakarak doğrudan halka başvurmanın bir yolu olarak kullanır.
Yazı Önerisi:
Boykot Ne Demek? Boykot İsmi Nerden Geliyor?
Mandater Yönetim Nedir? Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Milletvekili Adayı Nasıl Olunur? Gereken Şartlar Nelerdir?
Maslahatgüzar Ne Demek? Maslahatgüzar Ne İş Yapar?
Kaynak:
Milliyet Büyük Ansiklopedi, Ana Britannica, Ekşi Sözlük