Türk astronomi ve matematik bilgini olan Ali Kuşçu, Uluğ Bey’in hazırladığı yıldız kataloğu Zic-i Uluğ Bey‘in tamamlanmasında büyük katkı sağlamıştır. Yaptığı çalışmalar ve eserleri ile astronomi tarihine damga vurdu. Bu yazıda Ali Kuşçu kimdir, hayatı, eserleri ve bilime olan katkıları hakkında bilgiler bulacaksınız.
Ali Kuşçu Kimdir? Hayatı ve Ailesi
Doğumu ve Ailesi
Ali Kuşçu Timur İmparatorluğu’nun başkenti ve dönemin büyük bir ilim merkezi olan Semerkant’ta doğdu. Tam adı Alaüddin Ali bin Muhammed el-Kuşçu’dur. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekte olup 15. yüzyılın başlarında (1403) doğduğu kabul edilmektedir.
Babası Mehmed Bey Sarayın doğancısı olarak avda kullanılan yırtıcı kuşları eğitirdi. Bu sebeple aile “Kuşçu” lakabıyla bilinirdi.
Eğitim Hayatı
Semerkant o dönemin en önemli bilim merkezlerinden biriydi. Uluğ Bey de Timur İmparatorluğu Hükümdarı ve ünlü bir astronomi alimiydi.
Semerkant’ta ilk ve dini öğrenimini tamamladı. Küçük yaşta matematik ve astronomiye büyük ilgi duydu. Uluğ Bey ve Kadızade Rumi’den astronomi ve matematik dersleri aldı. Fakat bu bilgilerle yetinmeyip gizlice ünlü alimlerin bulunduğu Kirman’a gitti. Öğrenimini orada tamamladı.
O dönemde yazdığı, Ay’ın evrelerine ilişkin Risale-i Hallü’l-Eşkalü’l Kamer adlı incelemesini, kaçışını affettirmek için dönüşünde Uluğ Bey’e sundu. Uluğ Bey de Kadızade’nin ölümü üzerine Ali Kuşçu’yu Semerkant’taki gözlemevinin başına getirdi.
Zic-i Uluğ Bey adıyla bilinen büyük yıldız kataloğu gerçekte bu iki bilginin o dönemdeki ortak çalışmalarının bir ürünü sayılır.
Ayasofya Medresesinin Büyük Alimi
Uluğ Bey 1449’da oğlunun başlattığı bir ayaklanmada öldürülünce Ali Kuşçu Semerkant’ta kalmak istemedi. Uzun bir yolculuğa çıkarak Tebriz’e gitti. Burada kendisine büyük bir saygı gösteren Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan‘ın isteği üzerine Tebriz’e yerleşti.
Bir müddet sonra Uzun Hasan Osmanlı Sarayına barış elçisi olarak Ali Kuşçu’yu gönderdi. Fatih Sultan Mehmed Ali Kuşçu’yu İstanbul’da saygıyla karşıladı. Hatta iki yüz akçe günlükle Ayasofya Medresesi’nde ders vermesini teklif etti. Elçilik görevini tamamlamak için Tebriz’e gidip geldikten sonra İstanbul’a yerleşti.
Ayasofya Medresesi’nde verdiği derslerle Molla Sarı Lütfü, Kıvameddin Kasım, Yusuf Sinaneddin gibi değerli öğrenciler yetiştirdi. Molla Hüsrev ile birlikte medreselerin yeni öğretim programlarını hazırladı. Onun gelişiyle birlikte İstanbul medreselerinde astronomi öğretimi yeni bir atılım kazandı.
Ali Kuşçu devrini aşan büyük bir alimdi. Matematik ve özellikle astronomi kitapları uzun seneler boyunca medreselerde okutuldu. Ayrıca Fatih Camisi için bir güneş saati yapan Ali Kuşçu’nun Arapça dilbilgisi ve sözdizimi konularında da önemli araştırmaları vardır.
Ali Kuşçu 1474’te İstanbul’da vefat etti. Cenazesi Eyüp Sultan Kabristanına defnedildi.
Ali Kuşçu’nun Eserleri
Zic-i Uluğ Bey Şerhi:
Ali Kuşçu Farsça yazdığı bu eser döneminin en ileri kuramsal matematik bilgilerini içermektedir. Ali Kuşçu’nun en önemli eseridir.
Risaletü’l-Fethiyye:
Üç makaleden oluşan Risaletü’l-Fethiyye isimli eserini 1457’de Risale fi’l-Heyye adıyla Farsça yazmıştır. 1473’te Arapça’ya çevirerek Fatih Sultan Mehmed’e sunmuştur. İlk Türkçe çeviri ise 1548’de yapılmıştır.
Astronomiden bahseden bu eserde Ay ve Güneş tutulmalarını incelerken tutulum düzleminin eğikliğini (ekliptiğin eğimi) 23 derece 30 dakika 17 saniye olarak hesap etmiştir. Bugün bu değer 23 derece 27 dakikadır. Aradaki bu küçük fark Ali Kuşçu’nun astronomideki üstün bilgisini göstermektedir.
Kitabın sonuna ayrıca, gökcisimlerinin Yer’e uzaklıklarını gösteren bir bölüm ile bir dünya haritası eklemiştir.
Risale-i Muhammediye:
Semarkant’ta iken Farsça yazdığı Risale fi’l-Hesab adlı matematik kitabını sonradan Arapça’ya çevirerek Risale-i Muhammediye ismiyle Fatih Sultan Mehmed’e sunmuştur.
Eserin son sahifesinde Ali Kuşçu’nun kendi el yazısıyla bir imzası ve eserin 1472 yılında bittiğini belirten bir kayıt vardır.
Diğer Çalışmaları
Ali Kuşçu ayrıca Nasreddin Tusi’nin İslam felsefesine ilişkin Tecridü’l-Kelam adlı yapıtına da bir şerh yazdı. Bu açıklama kitabı, medrese öğrencileri arasında Şerh-i Cedid adıyla bilinirdi.
Diğer yandan, Arapça dilbilgisine ilişkin Unkudü’l-Zevahir ile Ararpça’nın sentaksını inceleyen manzum Unkudü’l-Cevahir adlı yapıtları da Ali Kuşçu’nun önemli incelemeleri arasındadır.
Ali Kuşçu’nun Bilime Katkıları
- Astronomi: Gök cisimlerinin hareketleri ve ekliptiğin eğimi üzerine yaptığı hesaplamalar bugün hala dikkat çekmektedir.
- Matematik: Dönemin medreselerinde uzun süre okutulan eserler bırakmıştır.
- Dilbilim: Arapça dil bilgisi üzerine yazdığı eserleriyle de tanınır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Ali Kuşçu, 15. yüzyılda yaşamış ünlü Türk astronomi ve matematik bilginidir. Semerkant ve İstanbul’da önemli çalışmalar yapmış, eserleriyle bilim tarihine katkı sağlamıştır.
Ali Kuşçu özellikle astronomi, matematik ve dilbilim alanlarında eserler vermiştir. Güneş saati, gök cisimlerinin hareketleri ve Arapça dilbilgisi üzerine çalışmaları vardır.
En önemli eseri, gök cisimlerinin hareketlerini detaylı olarak açıkladığı Zic-i Uluğ Bey Şerhi’dir. Ayrıca Risaletü’l-Fethiyye de astronomi açısından çok değerlidir.
Ali Kuşçu 1474 yılında İstanbul’da vefat etmiş ve Eyüp Sultan Kabristanı’na defnedilmiştir.
İlginizi Çekebilir:
- Astronomiye Katkı Sağlayan Bilim İnsanları
- Tycho Brahe Kimdir? Hayatı ve Yaptığı Çalışmalar
- Kopernik Kimdir? Hayatı ve Çalışmaları
Kaynak:
Yeni Rehber Ansiklopedisi, Temel Britannica, Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi
- Ekim Ayı Önemli Günler ve Haftalar Listesi [Güncel] - 16/09/2025
- IMEI Numarası Nedir, Nasıl Öğrenilir? - 09/09/2025
- 21 Eylül Dünya Barış Günü: Tarihi ve Önemi - 02/09/2025