Güneş Saati Nedir? Nasıl Çalışır?
Hiç Güneş saati nedir diye merak ettiniz mi? Veya herhangi bir yerde görme imkanınız oldu mu? İlginç bir cihaz olan Güneş saati kısaca kullandığımız saatlerin en ilkel şekli aslında. Ben de bu yazıda Güneş saati nedir, Güneş saati nasıl çalışır, Güneş saatini kim icat etti konularına değineceğim.
Güneş Saati Nedir?
Güneş’in gölgesini üzerindeki kadran üzerinde nereye düşürdüğüne bağlı olarak size saatin kaç olduğunu gösteren cihaza Güneş Saati denir.
Bir güneş saati iki parçadan oluşur: düz dairesel bir levha ve gnomon adı verilen bir çubuk mil (veya güneş saati kadranı). Altta bulunan dairesel levha (disk veya plaka da denir) saatin kadranını temsil eder. Ayrıca üzerinde saatleri gösteren bölümlere ayrılmış çizgiler bulunur. Bu çubuk mil dairesel plakaya bir gölge düşürür ve bu gölge zamanı gösterir.
İnsanlığın ilk zamanlarında, en temel zaman ayrımı gece ve gündüzdü. Diğer yandan güneşin bir ufukta doğup diğerinde battığı açıktı. Güneş gökyüzünde gezinirken ortaya çıkan gölgelerin ilkel insanların dikkatinden kaçmadığı kesindir.
Sabah gölgeleri uzundu, öğle saatlerinde kaybolmak üzere yavaş yavaş kısaldı, sonra gün batımını takip ederek ters yönde tekrar uzadı. Yani gölgenin konumu, zamanı söylemek için doğal bir araç idi. İşte güneş saati bu mantıktan hareketle icat edildi ve yüzyıllar boyunca kullanıldı.
Özetle saatler icat edilmeden önce, zamanı söylemenin tek yolu güneş saatleriydi. İlk saatler yapıldığında, güneş saatleri hala önemliydi. Çünkü ilk yapılan saatler doğru değildi. Bu yüzden güneş saatleri referans olarak kullanılarak düzenli olarak sıfırlanmaları gerekiyordu.
Güneş Saati Nasıl Çalışır?
Bir güneş saatinin nasıl çalıştığını anlamak için Güneş’in nasıl gölgeler oluşturduğunu anlamamız gerekir. Dünya kendi ekseni etrafında döndüğünde, Güneş gökyüzünde hareket ederek nesnelerin gölge yapmasına neden olur.
Sevdiklerinize ya da kendiniz için şık ve zarif pirinçten yapılmış bu güneş saatini alabilirsiniz. Üzerinde pusula eklentisi de mevcut.
Peki, güneş saati nasıl çalışır? Güneş gün içinde gökyüzündeki göreli konumlarını değiştirdikçe, gnomon (çubuk) tarafından oluşturulan gölgenin konumu, dairesel plakanın dışındaki farklı zamanlarla aynı hizaya gelecek şekilde değişir.
Bu şekilde, güneş saati tabanının kenarındaki işaretleri kullanarak, gölgenin nereye düştüğüne bakarak zamanı anlayabilirsiniz. Yani güneş saati ile saatin kaç bu olduğu bu şekilde hesaplanır.
Güneş Saatlerinin Tarihi
İlk kaydedilen güneş saati Eski Mısır’da M.Ö. 1500’de yapılmıştır. Bu güneş saatlerinden bazıları cebe sığacak kadar küçüktü.
Antik Yunan’da güneş saati Dünya’nın eksenine paralel olarak kurularak düzgün bir şekilde incelenmiştir. Bununla birlikte Yunanlılar tam bir geometri anlayışına sahip olduklarından, daha karmaşık güneş saatleri geliştirebildiler.
Roma Güneş Saatleri
Romalılar, Yunan güneş saatlerini benimsediler. Roma’da bir güneş saatinin ilk kaydı M.Ö. 293 yılına değin uzanmaktadır. Oyun yazan Plautus, bir oyununda günün bu güneş saatleri tarafından “parçalanmasından” yakınıyordu.
M.Ö. 10’da Antik Romalılar Solarium Augusti adında çok büyük bir güneş saati inşa ettiler. Bu, çok uzun bir taş sütun olan, tabanı büyük olan ve tepeye doğru incelen bir dikilitaştır.
Aslında Roma güneş saatleri, Roma’dan daha düşük bir konumda tasarlandıkları için tam olarak doğru değildi. Ancak yanlışlık çok küçüktü, bu yüzden uzun yıllar fark edilmedi.
Ortaçağ Güneş Saatleri
Orta çağda, İslam dünyasında güneş saatleri namaz vakitlerini ölçmek için önemliydi. Diğer yandan Cebir ve Trigonometri, insanların güneş saatlerinin doğruluğunu geliştirmelerine yardımcı oldu.
Sonuç
Güneş saatleri, saatlerin icadından sonra bile, en doğru zaman tutma biçimi olarak varlığını sürdürdü. Aslında insanlar durmuş saatleri sıfırlamak için güneş saatlerini kullandılar. Ancak kullanışlı kol saatinin ortaya çıkmasıyla güneş saatleri daha çok güzel bir dekorasyon haline geldi.
Dünyanın en büyük güneş saati, kuzey Hindistan’da Jai Singh tarafından inşa edilen Jantar Mantar gözlemevinde bulunmaktadır. Buna Samrat Yantra denir ve heybetli taş yapı 27 metre yüksekliktedir. Daha da şaşırtıcı bir şekilde, bir saniyeden daha kısa bir süre farkla zamanı doğru gösterdiği söyleniyor.
Yazı Önerisi:
Kum Saati Nedir? Nasıl Çalışır?