Hiç Güneş saati nedir diye merak ettiniz mi? Veya herhangi bir yerde görme imkanınız oldu mu? İlginç bir cihaz olan Güneş saati kısaca kullandığımız saatlerin en ilkel şekli aslında. Bu yazımızda güneş saati nedir, nasıl çalışır ve güneş saati ne zaman bulundu konularına değineceğiz.

Güneş Saati Nedir?
Güneş’in gölgesini üzerindeki kadran üzerinde nereye düşürdüğüne bağlı olarak saatin kaç olduğunu gösteren cihaza Güneş Saati denir.
Saatler icat edilmeden önce, zamanı söylemenin tek yolu güneş saatleriydi. İlk saatler yapıldığında, güneş saatleri hala önemliydi. Çünkü ilk yapılan saatler doğru değildi. Bu yüzden güneş saatleri referans olarak kullanılarak düzenli olarak sıfırlanmaları gerekiyordu.
Bir güneş saati iki parçadan oluşur: düz dairesel bir levha ve gnomon adı verilen bir çubuk mil (veya güneş saati kadranı). Altta bulunan dairesel levha (disk veya plaka da denir) saatin kadranını temsil eder. Ayrıca üzerinde saatleri gösteren bölümlere ayrılmış çizgiler bulunur.
Güneş Saati Nasıl Çalışır?
İnsanlığın ilk zamanlarında, en temel zaman ayrımı gece ve gündüzdü. Diğer yandan güneşin bir ufukta doğup diğerinde battığı açıktı. Güneş gökyüzünde gezinirken ortaya çıkan gölgelerin ilkel insanların dikkatinden kaçmadığı kesindir.
Sabah gölgeleri uzundu, öğle saatlerinde kaybolmak üzere yavaş yavaş kısaldı, sonra gün batımını takip ederek ters yönde tekrar uzadı. Yani gölgenin konumu, zamanı söylemek için doğal bir araç idi. İşte güneş saati bu mantıktan hareketle icat edildi ve yüzyıllar boyunca kullanıldı.
Buna göre Güneşin gün içinde konumu değiştikçe gnomon (çubuk) oluşturduğu gölge dairesel plaka üzerinde hareket eder. Böylece gölgenin düştüğü yere bakarak saatin kaç olduğunu anlarsınız. İşte Güneş saati ile saat hesaplaması bu şekilde olur.

Güneş Saatinin Tarihi
İlk kaydedilen güneş saati Eski Mısır’da M.Ö. 1500’de yapılmıştır. Bu güneş saatlerinden bazıları cebe sığacak kadar küçüktü.
Antik Yunan’da güneş saati Dünya’nın eksenine paralel olarak kurularak düzgün bir şekilde incelenmiştir. Diğer yandan Yunanlılar tam bir geometri anlayışına sahip olduklarından, daha karmaşık güneş saatleri geliştirebildiler.
Roma Güneş Saatleri
Romalılar, Yunan güneş saatlerini benimsediler. Roma’da bir güneş saatinin ilk kaydı M.Ö. 293 yılına değin uzanmaktadır. Oyun yazan Plautus, bir oyununda günün bu güneş saatleri tarafından “parçalanmasından” yakınıyordu.
M.Ö. 10’da Antik Romalılar Solarium Augusti adında çok büyük bir güneş saati inşa ettiler. Bu, tabanı oldukça büyük ve tepeye doğru incelen çok uzun bir dikilitaştı. Aslında Roma güneş saatleri, Roma’dan daha düşük bir konumda tasarlandıkları için tam olarak doğru değildi. Ancak yanlışlık çok küçüktü, bu yüzden uzun yıllar fark edilmedi.
Ortaçağ Güneş Saatleri
Orta çağda, İslam dünyasında güneş saatleri namaz vakitlerini ölçmek için önemliydi. Diğer yandan Cebir ve Trigonometri, insanların güneş saatlerinin doğruluğunu geliştirmelerine yardımcı oldu.
Geçmişten Günümüze Güneş Saati
Güneş saatleri, saatlerin icadından sonra bile varlığını sürdürdü. Aslında insanlar durmuş saatleri sıfırlamak için güneş saatlerini kullandılar. Ancak kullanışlı kol saatinin ortaya çıkmasıyla güneş saatleri daha çok güzel bir dekorasyon haline geldi.
Dünyanın en büyük güneş saati, kuzey Hindistan’da Jai Singh tarafından inşa edilen Jantar Mantar gözlemevinde bulunmaktadır. Samrat Yantra denilen bu heybetli taş yapı 27 metre yüksekliktedir. Daha da şaşırtıcı bir şekilde, bir saniyeden daha kısa bir süre farkla zamanı doğru gösterdiği söyleniyor.
Yazı Önerisi:
- Kum Saati Nedir? Nasıl Çalışır?
- İngilizce Saatlerde AM ve PM Ne Demek?
- Foucault Sarkacı Nedir, Nasıl Çalışır?
- Gözlemevi Nerelere Kurulur? En Uygun Yerler ve Özellikleri