Anasayfa » Bilim » Pusula Nedir, Nasıl Çalışır?

Pusula Nedir, Nasıl Çalışır?

Pusulanın icadından önce, denizde yönler öncelikle gök cisimlerinin konumuna göre belirlenirdi. Binlerce yıldır denizciler güneşi ve yıldızları kullanarak rotalarını bulmuşlardı. Kuzey yarımkürede denizciler, denizlerde rahatça gezebilmek ve hangi yönün kuzey olduğunu bulmak için Polaris’i (Kuzey Yıldızı) kullandılar. Polaris’i görebilenler hangi yöne gittiklerini biliyorlardı. Kullanışlı olsa da bu teknik sadece geceleri ve açık gökyüzü olduğunda geçerli idi. Pusulanın icadı yön bulma derdine son verdi. Bu yazıda pusula nedir, nasıl çalışır, pusulanın tarihçesi, pusulayı kim bulmuştur ile pusulalar hakkında bazı önemli bilgiler bulacaksınız.

Pusula nedir, nasıl çalışır?
Pusula nedir, nasıl çalışır?

Pusula Nedir?

Yön belirlemeye yaran aygıta pusula denir. Yani pusula, Kuzey, Güney, Doğu ve Batı gibi yönleri gösteren bir araçtır.

Pusula, sabit bir mil üzerinde, ağırlık merkezinin çevresinde hareket eden, bir ucu mıknatıslanmış bir iğne ya da benzeri ince bir metalik levhadan oluşur. Yer’in manyetik alanından etkilenerek çalışır ve işaretlenmiş uç, daima manyetik kuzey kutup doğrultusunu gösterir.

En yaygın biçimi cep pusulasıdır. Bir saate benzer ve elinizde tuttuğunuzda kuzey yönünü gösterir.

Pusula Nasıl Çalışır?

Dünya, iki kuvvet merkezine sahip dev bir mıknatıstır; kuzey ve güney kutupları. Çoğunlukla erimiş demirden oluşan gezegenimizin çekirdeği, kendi etrafında dönerken bir manyetik alan oluşturur. Kuzey ve güney manyetik kutuplarını oluşturan ve pusulaların nasıl çalışabildiğinin temelinde bu esas vardır.

Pusuladaki iğne manyetize metalden, genellikle demirden yapılmaktadır. Bu iğne bir mil veya pim üzerine yerleştirilmiştir. Serbestçe dönebilmesi için de sıvı (genellikle bir tür mineral yağ veya beyaz ispirto) içinde asılıdır. Pusulanın iğnesi, Dünya’nın manyetik alanını algılayabilir ve elinizde düz tuttuğunuzda Manyetik Kuzey‘i gösterir. Cihazı kullanan kişi daha sonra diğer tüm yönleri rahatlıkla tayin edebilir.

Pusula üzerindeki kırmızı uç her zaman kuzey yönünü gösterir
Pusula üzerindeki kırmızı uç her zaman kuzey yönünü gösterir

Pusulanın çevresinde küçük ölçümler de görebilirsiniz. Bunlara derece denir. İğnenin kırmızı ucu her zaman kuzeyi gösterecek ve beyaz/siyah ucu her zaman güneyi gösterecektir. Ayrıca pusulanın dış kasasında üstte “yönlendirme oku” olarak bilinen bir ok bulunmaktadır.

Pusula Ne İçin Kullanılır?

Pusula sayesinde haritalar oluşturulabilmiştir. Hatta Dünya’nın bir küre olduğu yani düz olmadığı gerçeğinin ortaya çıkmasına bile yardımcı olmuştur.

Navigasyona yardımcı olacak hiçbir yer işareti olmadığı için pusulaların ana kullanımı denizdeydi. Denizciler, yollarını bulmak için yıldızları, özellikle de Kuzey Yıldızı Polaris’i kullanırlardı. Bazen gökyüzü bulutlu veya fırtınalı olduğunda hangi yöne gittiklerini söyleyemezlerdi. Bu nedenle pusulalar denizde çok önemlidir.

Pusulalar kendi başına bir cihaz olmakla birlikte günümüzde pek çok modern cihaza entegre biçimdedir. Örneğin pek çok akıllı telefonda pusula bulunmaktadır.

Pusulanın Tarihçesi: Pusulayı Kim Buldu?

Tarihte kaydedilen ilk pusula kullanımı, M.Ö. 200 civarında Çin Hanedanlığı ve Tang Hanedanlığındadır. Bu insanlar yerdeki bazı metallerin doğal olarak manyetik olduğunu keşfettiler. Bu sayede mıknatıs taşı veya manyetit olarak bilinen bu metalleri, ilk pusula türlerinde demir iğneleri manyetize etmek için kullanabildiler.

Avrupa dışındaki ülkelerde, mıknatıslar manevi yönden kullanılmıştır. Kehanet, fal bakma ve özellikle iyi bir gelecek için Feng-Shui felsefesinde kullanılmıştır.

İlk yapılan pusulalar su dolu bir kap içinde yüzen iki saman çöpünün taşıdığı mıknatıslı bir iğneden oluşuyordu. Bunlar esas olarak güneş veya yıldızların gökyüzünde görülemediği zamanlar için yedek olarak kullanılmıştır. Daha fazla insan bunları kullanmayı öğrendikçe ve manyetizma anlayışı geliştikçe, araçlar daha popüler ve kullanışlı hale geldi.

32 yönlü pusula kartı
32 yönlü pusula kartı

12. yüzyılda, bilim adamları manyetizma hakkında daha fazla şey keşfettiler. Pusula iğnesi bir pin üzerine yerleştirildi ve 13. yüzyılda pusula kartları eklendi. İlk başta bu pusula kartı yalnızca dört ana yönü gösterdi. Ancak zamanla bu tasarım 32 yön noktası gösterecek şekilde gelişti.

Günümüzdeki biçimiyle ilk pusulayı 1483 yılında Portekizli Ferranda buldu. Pusulanın coğrafi kuzeyi değil de manyetik kuzeyi gösterdiğini ise ilk olarak Kristof Kolomb tespit etmiştir.

16. yüzyılda pusulalar ve haritalar yelkenli gemiler tarafından yaygın olarak kullanılmaktaydı.

Kaynak:
https://www.twinkl.com.tr/teaching-wiki/compass

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir