İkinci Yeni Şiiri çağdaş Türk şiirinde, 1955’ten sonra başlayıp 1965’e kadar süren şiir akımıdır.
Garipçiler olarak da bilinen Birinci Yeni’ye tepki olarak doğan İkinci Yeni’nin adını Muzaffer Erdost koymuştur. İsim, bazı eleştirmenler tarafından yerinde bulunmamasına karşın yine de yerleşmiştir.
İkinci Yeni Şairleri
Aynı zamanda İkinci yeniciler olarak da adlandırılan İkinci Yeni şiirinin şairleri (temsilcileri) şunlardır:
- Oktay Rifat
- İlhan Berk
- Turgut Uyar
- Edip Cansever
- Cemal Süreya
- Sezai Karakoç
- Ece Ayhan
- Ülkü Tamer
- Tevfik Akdağ
- Yılmaz Gruda
İkinci Yeni Şiirinin Özellikleri
Orhan Veli ve arkadaşlarının “şairanelikten, ölçü ve uyaktan uzak” şiirine karşıt bir yol izleyen İkinci Yeni şiirinin başlıca özelliklerini şöyle özetleyebiliriz:
– “Şiir belki en çok biçimdir” (Cemal Süreya) diyen ikinci Yeni, dilin kurallaşmış yapısına aykırı düşen kullanımlara yer vermiştir.
– Gerçeküstücülükten gelen “özgür çağrışım” yöntemim benimsemiştir. Birbirinden kopuk çağrışımlarla yeni imgeler oluşturarak Türkçenin sözdizimini değişikliğe uğratmıştır.
– Kimi zaman biçimsel kaygı adına sözcükleri gelişigüzel yan yana getirmekten kaçınmamıştır. Anlaşılması güç tamlamalar kurmayı yeğlemiştir.
– Soyutlama da İkinci Yeni’nin önde gelen özelliklerinden biridir. İkinci Yeni ozanları, çoğu kez insanı, toplumsal çevresinden soyutlayarak vermeyi amaçlamışlardır.
– “Şiirin bir dil meselesi” (Turgut Uyar) olduğunu ileri süren İkinci Yeni’nin kimi ozanları, anlaşılırlık ilkesini göz ardı etmişlerdir. Bu nedenle İlhan Berk, Ece Ayhan gibi ozanlar “anlamsız şiir” yazmakla eleştirilmişlerdir.
– Bununla birlikte, Cemal Süreya, Turgut Uyar, Edip Cansever gibi ozanlar, anlamı tümüyle göz ardı etmemişlerdir. Bunlar kapalı, ama şiirin bütünü içinde anlam ve işlev kazanan dizelerle şiir yazmışlardır.
– Aklın kurallarını ve mantığın ilkelerini çiğneyen, aklın egemenliğini yıkmaya çalışan kimi İkinci Yeni ozanları, gerçeğin niteliğinin bozulmasına yol açmışlardır. Diğer yandan kimi ozanlarsa gerçeği kendi benlerinin ve imgelerinin süzgecinden geçirerek değiştirmişlerdir. Ama mantık çerçevesi dışına çıkmamışlardır.
– İkinci Yeni şiiri genellikle çok güç anlaşılmış, kimi zaman da hemen hiç anlaşılmamıştır. Bu yüzden çok sınırlı bir okur kitlesi için yazılmış izlenimini vermektedir.
– İkinci Yeni ozanları toplumsal konulara hemen hiç ilgi duymamıştır. İçinde yaşanan zamanı ve çevreyi son derece öznelleştirerek, geçmiş çağlara, cinselliğe, çocukluk günlerine göndermeler yaparak bireysel konuları şiirleştirmişlerdir.
Esinlendikleri ve Yararlandıkları Kaynaklar
İkinci Yeni şiiri hem bazı yerli kaynaklardan hem de yabancı kaynaklardan esinlenmiş ve yararlanmıştır.
Ahmet Haşim’in izlenimcilik ile simgecilik arasında gidip gelen şiir görüşleri, anlamın geri planda kalması, şiiri herkesin kendine göre yorumlaması, gerçeklerden kaçış, izlenimlere yaslanma, özel bir dil ezgiselliği yaratma gibi yönler, İkinci Yeni’ye esin kaynağı olmuştur.
Batı Edebiyatı akımlarından gerçeküstücülük, dadacılık, simgecilik de İkinci Yeni ozanlarının etkilendikleri kaynaklar arasında sayılabilir.
İkinci Yeni’nin hemen hiçbir felsefe akımına, ideolojiye bağlandığı söylenemez. Yine de kimi ikinci Yeni ozanları, varoluşçuluğun “yabancılaşma, mutsuz-huzursuz insan” özelliklerini şiirlerinde işlemişlerdir.
İkinci Yeni’nin Gördüğü Tepki ve Destek
İkinci Yeni şiiri çağdaş Türk şiirinde birbirinden oldukça farklı tepkiler doğurmuştur.
Muzaffer Erdost, Memet Fuat, Mehmet Doğan, İkinci Yeni şiirini destekleyenlerdendir. Diğer yandan Asım Bezirci, Attilâ İlhan da bu şiiri biçim, içerik, toplumdan kopukluk, vb. yönleriyle eleştirmişlerdir.
Günümüzde, İkinci Yeni’nin bir şiir akımı olup olmadığı tartışma konusudur. Ece Ayhan, Edip Cansever gibi ozanlar, İkinci Yeni’nin bir akım olmadığını ileri sürmüşlerdir.
İkinci Yeni şiiri kapalı, soyut, biçimci bir yol izlediği öne sürülerek eleştirilirken, estetik yönden yenilikçi olarak övülmüştür.
1960’lardan sonra Egemen Berköz, Refik Durbaş, İsmet Özel, Hilmi Yavuz, Kemal Özer gibi ozanlar tarafından da benimsenmiştir. Zira bu ozanların ilk şiirlerinde ve kitaplarında İkinci Yeni’nin etkisi görülmüştür.
Ama, toplumcu şiirin yeniden gündeme gelmesi (1965 sonrası) ve ilgi görmesi üstüne bu ozanlar, İkinci Yeni sonrasında, konularını geliştirerek şiir anlayışlarını değiştirdiler.
Kaynak:
Gelişim Hachette Genel Kültür Ansiklopedisi
Yazı Önerisi: