Melih Cevdet Anday Türk edebiyatının önemli şair, romancı, tiyatro yazarı ve düşünce insanlarından. Modern Türk şiirinin kurucularından biri olarak kabul edilen Anday aynı zamanda Garip Akımının üç öncüsünden biridir. Bu yazıda Melih Cevdet Anday kimdir, hayatı, edebi kişiliği ve eserleri üzerine bilgiler bulacaksınız.
Melih Cevdet Anday Kimdir? Kısaca Hayatı
Melih Cevdet Anday 13 Mart 1915’te İstanbul’da doğdu. Ankara Gazi Lisesini bitirdi. Bir süre Ankara Hukuk Fakültesi ile Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde okudu. 1938’de sosyoloji öğrenimi görmek için burslu olarak Belçika’ya gitti. Ama II. Dünya Savaşı nedeniyle öğrenimini yarım bırakarak 1940’ta yurda döndü.
Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Müdürlüğü’nde ve Ankara Kitaplığı’nda çalıştı. Daha sonra 1954-1972 yılları arasında İstanbul Belediye Konservatuvarı tiyatro bölümünde öğretmenlik yaptı. 1979-80 arasında Paris’te kültür danışmanı olarak görev yaptı. Gazetelerdeki deneme yazılarını 1958’den 1997 yılına kadar çeşitli takma adlarla yayınladı.
Anday solunum böbrek yetmezliği sebebiyle 28 Kasım 2002’de 87 yaşındayken öldü. Cenazesi Büyükada mezarlığında toprağa verildi.
Melih Cevdet Anday’ın Edebi Kişiliği
Garip Akımı
Melih Cevdet Anday’ın ilk şiiri 1936’da Varlık dergisinde basıldı.
Lise yıllarında arkadaş olduğu Orhan Veli ve Oktay Rifat ile birlikte Garip Akımını başlattı. Garipçiler olarak da bilinen bu üçlü 1941’de Garip adlı bir şiir kitabı yayımladı.
Geleneksel hece ve aruz kalıplarının, uyak düzeninin dışına çıkarak yazdığı şiirleri büyük yankı uyandırdı. Zira şiirlerini doğal anlatıma ve konuşma diline yaklaşarak kaleme almıştı. Anday’ın şiirlerinde şaşırtıcı buluşlar, ince bir yergi, mizah öğeleri, yaşama ve doğaya hayranlık dolu bir bakış gözleniyordu.
Bu şiir anlayışının ilk ürünü 1946 yılında yayınlanan Rahatı Kaçan Ağaç’tı. Bu eserde çocukluk anılarına dönerek, yaşamaktan duyduğu acı ve sevinçlerin yanı sıra doğa, yolculuk, savaş ve barış gibi konuları işledi.
1952 yılında Telgrafhane, 1956 yılında ise Yanyana isimli şiir kitaplarını çıkardı. Bu kitaplardaki şiirlerinde ise toplumsal sorunlara yergi dolu, alaycı bir dille yaklaştı.
Bu şiirlerinde kentli insanın günlük konuşma dilindeki deyimlerinden yararlanarak daha yalın bir dil kullanmıştır. Ayrıca bu şiirlerinde toplumsal çelişkileri, adaletsizliği, çıkarcılığı ve baskıcı yönetimleri işledi.
Felsefi Şiir Akımı
Anday, Kolları Bağlı Odysseus (1962), Göçebe Denizin Üstünde (1970), Teknenin Ölümü (1975), Ölümsüzlük Ardında Gılgamış (1981) ve Tanıdık Dünya (1984) adlı şiir kitaplarında yeni bir arayışa yöneldi.
Bu şiirlerinde daha çok Yunan mitolojisi kahramanlarının yazgılarından yola çıkarak çağımız insanının sorunlarını ele aldı. Yeni şiirlerindeki benzetmeler, kapalı anlatım ve soyutluk, Garip dönemi şiirlerinden ayrılan başlıca özelliklerdir.
Gerçekten de son şiirlerinde zaman, ölüm, ölümsüzlük, uygarlık ve insanın kendi değerlerine yabancılaşması gibi soyut temaları kapalı bir anlatımla işlemiştir.
Aylaklar (1965) adlı romanında, Osmanlılar’ dan kalma, köklü bir ailenin yaşamını anlatmıştır. Ayrıca bu ailenin zamanla yozlaşmasını ve çöküşünü değişen yaşam koşulları içinde ele alır.
Gizli Emir (1970) ise cinayetler, saldırılar karşısında bunalmış, polis egemenliğindeki bir kentin aydınlarının ve sanatçılarının romanıdır.
Anday 1965 yılında İçerdekiler ve 1967 yılında Mikado’nun Çöpleri isimli tiyatro oyunlarını çıkarmıştır. Bu eserlerinde insanlar arasındaki iletişim sorunlarını, kadın-erkek ilişkilerini, siyasal baskıları işler.
Akılcı bir yaklaşımla ele aldığı siyasal, düşünsel ve toplumsal konulardaki denemelerini Konuşarak (1964), Maddecilik ve Ülkücülük (1977), Yasak (1978), Paris Yazıları (1982) adlı kitaplarında toplamıştır.
Melih Cevdet Anday Eserleri
Melih Cevdet Anday’ın çeşitli dallarda 60’ın üzerinde eseri bulunmaktadır. Aşağıda bunların önemlileri listelenmiştir.
Eserlerinde kendi ismi dışında farklı takma isimler (mahlas) de kullanmıştır. Bunlar: A. Mecdi Velet, Yaşar Tellidede, M. C. A., Niyaz Niyazoğlu, H. Mecdi Velet, Yaşar Tellidere, Zater, Yaşar Tellioğlu, Gani Girgin ve Murat Tek.
Şiir Kitapları
- Garip (1941, Orhan Veli ve Oktay Rifat’la birlikte)
- Rahatı Kaçan Ağaç (Ölmez Eserler, 1946)
- Telgrafhane (Yeditepe, 1952)
- Yan Yana (Yeditepe, 1956)
- Kolları Bağlı Odysseus (Yeditepe, 1962)
- Göçebe Denizin Üstünde (Cem, 1970)
- Teknenin Ölümü (Sander, 1975)
- Sözcükler (İş Bankası, 1978, Toplu şiirler)
- Ölümsüzlük Ardında Gılgamış (Ada, 1981)
- Tanıdık Dünya (Adam, 1984)
- Güneşte (Adam, 1989)
- Yağmurun Altında (Adam, 1995)
- Sözcükler (Everest Yayınları, 2007, Bütün Şiirleri)
Şiir Çevirileri
- Annabel Lee – Edgar Allan Poe
- Atlının Türküsü – Federico Garcia Lorca
- Ben de – Langston Hughes
- Bir Zenci Kızın Türküsü – Langston Hughes
- Çayhane – Ezra Pound
- Gece. Şehir Uyumuş. – Aleksandr Blok
- Hürriyet – Paul Éluard
- Kanun – Wystan Hugh Auden
- Pan Öldü – Ezra Pound
- Şiir Sanatı – Paul Verlaine
- Innisfree’deki Göl Adası – William Butler Yeats
Romanları
- Zifaftan Önce (1957 – Murat Tek adıyla)
- Yağmurlu Sokak (1959 – Murat Tek adıyla)
- Dullar Çıkmazı (1962 – Murat Tek adıyla)
- Bir Gecede Üç Erkek (Murat Tek adıyla)
- Aylaklar (Remzi, 1965)
- Gizli Emir (Bilgi, 1970)
- İsa’nın Güncesi (Hürriyet, 1974)
- Raziye (Altın, 1975)
- Meryem Gibi (Simavi, 1991)
- Birbirimizi Anlayamayız (Simavi, 1992)
Roman Çevirileri
- Buz Sarayı (1973 – Tarjei Vesaas)
- Ölü Canlar (1982 – Gogol)
- Babalar ve Oğullar (1983 – Turgenyev)
Denemeler
- Konuşarak (Dönem, 1964)
- Sovyet Rusya (Gerçek, 1965)
- Yeni Tanrılar (Çağdaş, 1974)
- Sosyalist Bir Dünya (Çağdaş, 1975)
- Maddecilik ve Ülkücülük (Sander, 1977)
- Yasak (Çağdaş, 1978)
- Paris Yazıları (Adam, 1982)
- Açıklığa Doğru (Adam, 1984)
- Yiten Söz (Adam, 1992)
- Aldanma ki (Remzi, 1992)
- Geleceği Yaşamak (Adam, 1994)
- İmge Ormanları (Adam, 1994)
Tiyatro Oyunları
- İçerdekiler (1965)
- Mikadonun Çöpleri (1967)
- Yarın Başka Koruda
- Dikkat Köpek Var
- Ölüler Konuşmak İster
- Müfettişler (1972)
- Ölümsüzler (1984)