Tek ray üzerinde işleyen demiryolu taşıtı olan monoray kent içi toplu taşıma yöntemlerinden biridir. Kelime eski Yunanca “tek” anlamına gelen mono sözcüğü ile rail (ray) sözcüğünün birleşiminden oluşmuştur. Bu yazıda monoray nedir, monoray çeşitleri nelerdir üzerine bilgiler bulacaksınız.
Monoray Nedir?
Monoray tek raylı yük ve yolcu taşıma sistemidir. Vagonlar tek bir rayın üzerinde veya altında asılı biçimde hareket eder.
Şehir içi ulaşım yöntemlerinden biri olan monoray aynı zamanda fabrika ve depolarda da yaygın olarak kullanılmaktadır. Buralarda tepeden geçen bir ray üzerinde hareket eden zincirli kaldırıcılar (küçük vinçler) bulunmaktadır. Bunlar basit monoraylardır. Diğer yandan bazı ağır sanayi kuruluşlarında tonlarca yük taşıyabilen benzer vinçler kullanılmaktadır.
Monoray Çeşitleri Nelerdir?
Başlıca iki tip monoray vardır. Birinci tipte vagonlar rayın üzerinde, tekerleklerin, bir hava yastığının ya da magnetik bir sistemin yardımıyla yol alır. Bunlara “alttan hatlı monoray” denir.
Öteki tipte ise vagonlar, rayın altındadır ve devindirici (çekişi sağlayan) tekerlekler raya asılı olarak yuvarlanır. Bu sisteme ise “havai hatlı monoray” denir.
Tarihçe
Alttan hatlı monorayı 1883’te Charles Lartigue geliştirdi. Bu sistem ilk olarak İrlanda’daki Ballybunion’da kurulmuştur.
Bu sistemde, çift kazanlı bir buhar makinesi ile ona bağlı vagonlar, yerden 60 cm yükseklikteki sehpalar üzerine döşenmiş bir ray üzerinde tekerleklerinin yardımıyla yol alıyordu. Taşıtın yana devrilmesini önlemek için de yükün çok iyi dengelenmesi gerekiyordu.
Daha sonraları pek çok ülkede buna benzer sistemler kurulmuştur. Günümüzde ABD’de ve Japonya’da yük ve yolcu taşımacılığında kullanılan alttan hatlı monoraylar vardır.
Magnetik kaldırmalı (kısaca “Maglev” denir) ilk monoray sistemi, İngiltere’de Birmingham Uluslararası Havalimanında kurulmuştur.
Bu sistemde vagonlar, düz ve basık çelik bir rayın üzerinde bir magnetik alanın yardımıyla havada askıda tutulur. Ve doğrusal bir elektrik motoru aracılığıyla da hareket ettirilir. Doğrusal motorlar da bilinen elektrik motorlarına benzer, ama bunlar dairesel hareket yerine doğrusal hareket üretir.
ABD’de Las Vegas’ta “Maglev”e benzer bir monoray kurulmuştur. Ama bu sistemde, tıpkı Batı Berlin’deki M-Bahn monorayında olduğu gibi, asıl rayın iki yanına iki kılavuz rayı daha eklenmiştir.
Dünyanın en eski havai hatlı monorayı, Almanya’da Vohwinkel ile Barmen arasında hâlâ işlemektedir. 13 kilometrelik bu hattın yarıdan çoğu Wuppertal Irmağı üzerinden geçmektedir.
1901’de kurulan bu monoray, 1960’a kadar toplam 1 milyar yolcu taşımıştır. Bu tür monoray sistemlerinin günümüzdeki örnekleri Almanya Dortmund’da ve Japonya Yamanote’de bulunmaktadır.
1986’da Kanada Vancouver’de düzenlenen uluslararası sergide bir de monoray sistemi kurulmuştur. Bu monoray, bugün kent merkezi ile banliyöleri arasındaki hızlı ulaşım sisteminin bir bölümünü oluşturmaktadır.
Sonuç ve Değerlendirme
Deneme amacıyla pek çok monoray kurulmuştur. Bunlardan bazıları çok yüksek hızlarda işleyebilmektedir. Ama monorayın pratik bir toplu taşıma aracı olarak kabul görmesi ancak son zamanlarda olmuştur.
Zira metrodan daha ucuza mal olan monoraylar, diğer yerüstü taşıma sistemlerine göre daha hızlıdır.
Yazı Önerisi:
Zeplin Nedir? Ne İşe Yarar?
Dünyanın İlk Metrosu Nerededir?
Kaynak:
Britannica