Sel Nedir, Nasıl Oluşur? Selin Etkileri Nelerdir?
En yaygın felaketlerden biri hiç şüphesiz seldir. Arkasında büyük bir yıkım etkisi bırakan sel, evleri yerle bir edebilir, can kaybına yol açabilir. Bu yazıda sel nedir, nasıl oluşur ve selin bıraktığı etkiler hakkında bilgiler vereceğiz.
Sel Nedir, Nasıl Oluşur?
En yalın hali ile sel (taşkın) suyun karaya taşmasıdır. Su seviyesinin toprağın emebileceğinden daha hızlı bir şekilde yükselmesiyle meydana gelir. Bazen bir nehir şiddetli yağmurlardan veya diğer doğal afetlerden dolayı fazladan su alabilir. Bu durumda su, nehir yatağındaki normal yolundan kuru toprağa taşar.
Ani sel baskınları çok tehlikelidir çünkü selin yıkıcı gücü ağaçları, binaları, yolları, köprüleri yok eder. Hayvanların ve insanların hayatlarını yitirmesine sebep olur.
Sel Neden Olur?
Sel, şiddetli yağmur, yükselen deniz seviyeleri, hızla eriyen kar ve hatta tsunamiler, kasırgalar ve tayfunlardan kaynaklanmaktadır.
Son zamanlarda iklim değişikliği küresel çapta sel riskini artırmaktadır. Bu sebeple kıyı bölgelerde ve düşük rakımlı bölgelerde yaşayan insanların hayatları risk altındadır. Zira National Geograhic’e göre ısınan bir iklim, daha yavaş hareket eden ve daha fazla yağmur yağdıran kasırgalara neden olmaktadır.
Özetle sel, dünyanın yağmur yağan her yerinde meydana gelebilmektedir. Başlıca sel nedenlerini maddeler halinde şu şekilde açıklayabiliriz:
Yağmurlar
Örneğin şehirlerde altyapı drenaj sisteminin kaldıramayacağı kadar fazla yağış olduğunda su baskınları meydana gelir.
Nehirlerin Taşması
Nehirler taşarak sellere neden olabilirler. Örneğin yağmur sebebi ile normalden daha fazla su akışı olduğunda nehir yatağı bu suyu taşıyamaz.
Kıyı Bölgelerindeki Kuvvetli Rüzgarlar
Şiddetli rüzgarlar ve kasırgalar kuru kıyı kesimlerine deniz suyunu taşır ve su baskınlarına neden olur. Rüzgarların beraberinde yağmurları da taşıması halinde durum daha da kötüleşir. Bazen bir tsunami sonucu denizden gelen su iç kısımlara akarak hasara neden olur.
Barajların Yıkılması
Barajlar, yaylalardan ovalara doğru akan suyu tutmak için inşa edilen insan yapımı yapılardır. Barajlar üzerine kurulan Hidroelektrik santraller suyun gücünü, türbinleri döndürerek elektrik üretmek için kullanıyor.
Bazen barajda çok fazla su tutulması barajın yıkılmasına ve bölgede sel oluşmasına neden olabilmektedir. Barajın yıkılmasını önlemek için fazla su kasıtlı olarak barajdan salınır. Hatta bu durum bile su baskınlarına yol açabilir.
Buz ve Karların Erimesi
Soğuk bölgelerde, kışın yoğun kar yağışı genellikle bir süre erimeden kalır. Bazı dağların üzerinde buz örtüsü vardır. Bazen sıcaklık yükseldiğinde buz aniden erir ve bu da suyun genellikle kuru olan yerlere büyük miktarda hareket etmesine neden olur. Buna genellikle kar seli denir.
Kentsel Sel
Kentsel sel, yağmur kanalizasyonları gibi drenaj sistemlerinin kapasitesini aşan yağışların neden olduğu bir olaydır. Bu sebeple özellikle daha yoğun nüfuslu bölgelerde çevredeki bir arazinin veya mülkün su altında kaldığını görebiliriz.
Selin Etkileri Nelerdir?
Selin en büyük ve ani etkisi can kaybı ile binalar, köprüler, kanalizasyon sistemleri, kanallar vb. yapıların tahrip olmasıdır.
Taşkınlar aynı zamanda içme suyu arıtma sistemlerine de zarar verir. Özellikle insan kanalizasyonu ile birleşen sel suları tifo, kolera gibi hastalıklara sebep olabilir.
Sel suları genellikle çiftlik arazilerini sular altında bırakarak araziyi kullanılamaz hale getirir. Mahsullerin ekilmesini veya hasat edilmesini engeller. Bu durum hem insanlar hem de çiftlik hayvanları için yiyecek kıtlığına yol açabilir. Aşırı sel koşullarında bir ülkedeki hasadın tamamı yok olabilir. Bazı ağaç türleri, köklerinin uzun süreli suya maruz kalmasına dayanamayabilir.
Diğer yandan sel sebebi ile turizm sektörü sekteye uğrar. Yeniden inşaat maliyetleri ve gıda kıtlığı fiyatların artmasına yol açar. İşte bu ekonomik zorluklar su baskınlarının orta ve uzun vadede diğer etkileridir.
Sel Doğal Afet Midir?
Sel ve diğer aşırı hava olayları “doğal afet” değildir. “Doğal afet” terimi yaygın olarak kullanılmasına rağmen bu durum için uygun bir ifade olmayacaktır. “Doğal” kelimesini kullanmak, olayın her halükarda gerçekleşeceğini ve bunu önlemek için yapabileceğimiz çok az şey olduğunu varsayarak, insanların felaketteki rolünü göz ardı ediyor.
Aslında felaketi getiren, verdiğimiz kararlardır. Nehir yatakları gibi uygun olmayan yerlerde yapılaşma, altyapıların iklim ve çevre koşullarına göre oluşturulmaması ile devletin hazırlık ve müdahaledeki kapasitesi ve yetkinliği bir afetin gerçekten doğal olup olmadığını tanımlayacak faktörlerdir.
Tehlikeler kaçınılmazdır ancak bunların toplum üzerindeki etkisi biraz da bizim elimizdedir.