Arşimet Kimdir? Hayatı ve Yaptığı Çalışmalar

Arşimet denilince akla suyun kaldırma kuvvetini keşfeden bilim insanı geliyor. Bu keşfinin heyecanı ile olsa gerek, sokaklarda “buldum, buldum” diye çıplak bir şekilde koştuğunu hatırlarız, değil mi? Halbuki Arşimet’in yaptıkları, buluşları, eserleri bundan çok ama çok daha fazlası. Bu yazıda sizlere Antik Çağ’ın ve tüm zamanların en önemli bilim insanlarından Arşimet kimdir, Arşimet’in kısaca hayatı, buluşları, eserleri, bilime ve özellikle matematiğe olan katkıları üzerine kısa bilgiler paylaşacağım.

1. Arşimet Kimdir?

Arşimet (Archimedes), Yunan matematikçi, fizikçi, astronom, filozof ve mühendistir. M.Ö. 287 yılında Sicilya adasının Siraküza şehrinde doğmuş ve M.Ö. 212 yılında yine aynı şehirde ölmüştür.

Arşimet’in Siraküza kralı 2. Hieron’un akrabası olduğu sanılmaktadır. Böyle olmasa bile kral tarafından korunduğu bilinmektedir. Bu nedenle Arşimet, parasal bir sıkıntı çekmeden, zamanını ilme verme fırsatı bulmuştur. Arşimet’in zekasını çok erken yaşlarda fark eden babası onu yönlendirmeyi bilmiştir.

Arşimet, daha sonra Mısır’ın İskenderiye kentine giderek Öklid’in derslerine devam etmiştir. Burada bilgisini geliştirdikten sonra, ülkesine dönmüş, öldürüldüğü güne kadar kendisini ülkesine ve ilme vererek araştırmalar yapmıştır.

2. Arşimet’in Yaptığı Çalışmalar ve Eserleri

Arşimet’in çalışmaları, matematik, fizik ve mühendislik alanlarında büyük bir etki yapmıştır. Yunanlılar ve Orta Çağ Arapları Arşimet’e karşı son derece saygılı davranmışlardır. Onlar Arşimet’i tüm alimlerin başı, en büyük geometricisi olarak görüyorlardı.

Gerçekten de Dünya üzerinde geçmişten bugüne ilk büyük matematikçi kimdir diye sorulsa galiba hemen herkesin ortak görüşü Arşimet olur. Çünkü Arşimet kendinden sonra gelen matematikçilerin üstadı, en ileri geleni ve en büyük geometricisidir. Tarih sırasına göre Arşimet’ten sonra Newton ve daha sonra da Gauss gelir.

Bunun haricinde Arşimet aynı zamanda çok yönlü bir dehaydı. Zira sadece Matematik ve Geometri üzerine değil, Hidrostatik ve Mekanik alanlarında da önemli çalışmaları bulunmaktadır.

2.1. Hidrostatik

Tıpkı Newton ve Hamilton gibi, hesaplarına daldığı zaman, yemeklerini bile unutup yemezdi.

“Suya kısmen ya da tamamen batmış bir cisim, su içinde kapladığı alan kadar suyun ağırlığına eşit bir kuvvetle yukarıya doğru kaldırılmaktadır.” sonucunu veren ve kendi adını taşıyan Arşimet Prensibini bulmuştur.

Arşimet’in buluşu sıvıların kaldırma kuvvetine ilişkin önemli bir kanundur. Yani suya kısmen ya da tamamen batmış bir cisim, su içinde kapladığı alan kadar suyun ağırlığına eşit bir kuvvetle yukarıya doğru kaldırılmaktadır.

Buluşunu yaptığı gün banyosundan dışarı fırlamış ve sokaklarda çıplak bir şekilde “Evreka, Evreka” yani “buldum, buldum” diye bağırarak koşmuştur.

2.2. Mekanik

Matematikte olduğu kadar, mekanikte de gelmiş geçmiş en büyük dâhilerden biri yine Arşimet’tir. Hatta Arşimet’e mekanik ilminin yaratıcısı gözüyle bakılır.

İlkel insanlarda bile, bir taşı veya ağır bir cismi yerinden kaldırmak veya yuvarlamak için sopalar kullanılmıştır. Fakat yine evrenin bu gizli sırrını kaldıraç kanunlarıyla ilk kez açıklayan yine Arşimet olmuştur. Kaldıraç buluşu sonraki yıllarda askeri alanda mancınıklara uygulanmıştır.

Bana istediğim uzunluk ve sağlamlıkta bir çubuk ve bir dayanak noktası verin, dünyayı yerinden oynatayım.

Arşimet (M.Ö. 287 – 212)

2.3. Matematik ve Geometri

Arşimet’in matematiğe katkıları oldukça fazladır.

Mesela dairenin alanı, çemberin uzunluğu, kürenin yüzey alanı ve hacmi ilk kez yine Arşimet tarafından bulunmuştur. Pi (π) sayısının hesabı yine ona aittir. Arşimet, dairenin çevresinin çapına bölümü olan pi (π) sayısının bulunması hakkında bir yöntem geliştirmiş, bu sayının 3 tam 1/7 ile 3 tam 10/71 arasında olduğunu göstermiştir.

Aynı zamanda kareköklerin yaklaşık değerlerini bulmak için yöntemler geliştirmiştir. Bu yöntem, devirli ondalık gösterimleri bulan Hint’lilere ilham vermiştir.

Alan ve hacim hesaplarında bulduğu yöntemler uzun yıllar kullanılmıştır. En karmaşık eğrilerle sınırlı bölgelerin alanları ve yüzeylerle sınırlı bölgelerin hacimleri onun bu buluşları ve yöntemleriyle hesaplanmıştır. Hatta Newton’a integral kavramı fikrini Arşimet’in bu yöntemleri vermiştir.

Arşimet, Yunanlıların matematiğini geride bırakmıştır. Çünkü Yunanlılar her bir sayıyı bir sembolle gösteriyorlardı. Arşimet pratik olmayan bu gösterim yerine yeni bir numaralama sistemi buldu. Bu sistem sayesinde istenildiği kadar büyük sayılar yazılıp söylenebiliyordu.

3. Arşimet’in Ölümü

Arşimet M.Ö. 212 yılında Siraküza’yı işgal eden Romalı askerler tarafından öldürülmüştür.

Rivayete göre Romalılar Güney İtalya’yı alarak Sicilya adasına geçmişlerdir. Bu durum Kartacalılar ile Romalılar arasında Pön savaşlarının doğmasına yol açmıştır. Roma donanma şefi Marcellus Sicilya adasında bulunan Arşimet’in yaşadığı şehri (Siraküza) almak ister. Ancak bunu başaramaz. Çünkü o şehri koruyan dünyanın en büyük zekasına sahip biri vardır; Arşimet.

Sonuçta Romalı Amiral Marcellus bu yolla Siraküza’yı alamayacağını anlar ve kara birlikleri ile şehri kuşatır. Halkı açlığa ve susuzluğa mahkum eder. Nihayetinde şehri ani bir saldırı ile alır.

Siraküza’yı ele geçiren Romalı askerler yaşlı bir kişinin yerde duran geometrik bir şekil üzerinde çalıştığını görürler ve oradan kalkmasını isterler.

Yerde duran geometrik şekli de bozmaya çalışan askere Arşimet “şeklimi bozma” der. Bunun üstüne sinirlenen Romalı asker kılıcını çeker ve dünyaya gelmiş ilk büyük matematikçiyi öldürür.

Yazı Önerisi:
Gustave Eiffel Kimdir? Hayatı ve Çalışmaları
Thales Kimdir? Thales’in Hayatı ve Felsefi Görüşü
Oscar Wilde Kimdir? Hayatı ve Eserleri
El-Kindi Kimdir? Hayatı ve Bilime Katkıları