Tundra Nedir? Tundraların Özellikleri Nelerdir?

Tundra, hem bitkiler hem de hayvanlar için hayatta kalmayı zorlaştıran soğuk ve ağaçsız bir ovadır. Hiç de azımsanmayacak bir büyüklüğe sahiptir, zira Dünya kara yüzeyinin yaklaşık %20’si tundralarla kaplıdır. Bu yazıda tundra nedir, Dünya üzerinde nerelerde bulunur, karakteristik özellikleri nelerdir, tundrada yaşayan hayvanlar ve insan yaşamı üzerine bilgiler bulacaksınız.

Tundra Nedir?

Bodur ağaçlar dışında ağaç olmayan, kutup bölgelerine yakın yerlerdeki alçak ve seyrek bitki örtüsüne tundra denir. Seyrek olması dolayısıyla toprağın tümünü kaplamazlar.

Tundra terimi “ağaçsız dağ yolu” anlamına gelen Rusça bir kelimeden türetilmiştir. Tundraların bitki örtüsü esas olarak çimenler, likenler, yosunlar, sazlar vb. içerir.

Tundra Nerelerde Bulunur?

Tundralar genellikle hem hayvan hem de bitki yaşamı için daha sert koşullara sahiptir. Özellikle soğuk ve rüzgarlı bölgelerde bulunmaktadır. Bu bölgeler dağların tepeleri veya çok kuzey ve güney enlemleri gibi yüksek rakımlı bölgelerdir.

Tundraların kuzeyinde kar ve buzlarla kaplı kutup bölgeleri vardır. Güneydeyse tundralar, reçineli ormanların (tayga) başladığı sınırda sona erer.

Bölgesel olarak Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’nın kuzey kenarları ile Güney Amerika, Okyanusya’nın güney kenarlarını ve Antarktika’nın çoğunu içerir.

Tundraların Özellikleri

Tundranın özgün özelliklerinin tümü (özellikle, bodurluk ve çiçekli bitkilerin azlığı) soğukla açıklanır. Güneşin haftalarca ya da aylarca ufkun üstüne çıkmadığı uzun kış ayları boyunca sıcaklar oldukça düşüktür. Tundralarda çoğu zaman yerler karla örtülüdür ve toprak donarak sertleşmiştir.

Bitki oluşumu için yetersiz kalan ve kısa süren yazlar oldukça serin geçer. Ortalama sıcaklık yılın ancak birkaç ayında donma noktasının üstüne çıkar. Yaz ortasında bile ortalama sıcaklık 10°C’yi geçmez ve sık sık don olur.

Yazın karlar eriyip toprağın üst katmanlarındaki don çözüldüğü zamanlarda bile toprağın alt katmanları donmuş olarak kalır. Bu durum suyun bitkilere ulaşmasını engeller. Bu donmuş alt katmanlara permafrost denir. Permafrost katmanlar aşağı su geçirmediği için toprağın yüzeyi çamurlu ve bataklık bir durum almıştır.

Kutuplara doğru bu sert koşulların daha da belirginleşmesi, tundranın, bitki türleri açısından yoksullaşmasına sebep olur. Bu durum bitki örtüsüyle kaplı alanların çıplak toprağa oranla az olmasını açıklar.

Soğuğun bitki örtüsü üstündeki engelleyici etkisi, en küçük engebe değişikliklerine (korunak durumu) bağlı olarak, tundranın görünümünün çeşitlilik kazanmasına yol açar. Bitki örtüsü, genellikle buğdaygiller, karayosunları ve likenlerle, yükseklikleri beş-on santimetre (hiçbir zaman 40 cm’den yüksek değil) olan az sayıdaki bodur ağaçtan (söğüt, kızılağaç, huşağacı) oluşur.

Uyarlanmış Hayvan Topluluğu

Tundranın ısı koşulları ve besin kaynaklarının azlığı, belirgin biçimde ortama uyarlanmış bir hayvan topluluğunun varlığına yol açmıştır.

Örneğin sürü tatarcığı, sürü sineği, sivrisinek gibi çeşitli böcekler bataklık çukurlarda çok büyük sayılarda ürer. İnsanların zararlı kabul ettiği bu böcekler tundralarda yaşayan kuğu, kaz, ördek ve birçok kıyı kuşu için zengin bir besin kaynağıdır. Yazın tundraya gelip burada yuva yapan ve üreyen bu kuşlar kış başlarken güneye göçer.

Rengeyiği, misk öküzü ve karibu gibi göçmen hayvanlar da yazın tundraya gelip otlar. Tundrada yaşayan diğer hayvanlar arasında kutup tilkileri, ayılar, tavşanlar, lemmingler ve kurtlar vardır.

Tundra’da Yaşam

Tundrada yaşayan hayvanların, soğuğa karşı koyabilmelerini sağlayan kürkleri vardır. Ama soğuğun son derece büyük bir engel oluşturması, tundranın insan açısından yerleşmeye fazla elverişli bir bölge olmamasını doğrular.

Az sayıda Eskimo ve Lapon’un yaşadığı tundrada nüfus yoğunluğu çok azdır. Tundrada çeşitli mineral kaynakları vardır. Aralarında petrol ve doğal gaz da bulunan bu doğal kaynaklar günümüzde işletilmektedir.

Zira son zamanlarda tundralara insanların yerleşmesinin esas sebebi de budur. Çünkü tundralarda hidrokarbonlar ve maden filizleri araştırılmakta ve işletilmektedir. Ayrıca bilimsel deneyler de yapılmaktadır. Örneğin, Kuzey Buz Denizi’nin kıyılarında, ısıtılmış seralarda sebze yetiştiriciliği gibi.

Geniş kesimler enerji maddeleri (kömür, petrol) ve seyrek bulunan maden filizleri (altın) bakımından zengindir.

Yazı Önerisi:
Elmas Nedir? Nasıl Oluşur? Nerelerde Kullanılır?
Küresel Isınma Nedir? Nedenleri ve Etkileri