Zeka her insanda değişkendir. Buradaki değişkenlik azlık ya da çokluğu değil, zeka yeteneğini yani o insanın zekasının neye yatkın olduğunu ifade eder. İşte tam bu noktada Profesör Howard Gardner farklı zeka türlerinin varlığını işaret eden bir kuram ortaya attı. Bu yazımızda çoklu zeka kuramı ve zeka türleri üzerine bilgiler bulacaksınız.
Çoklu Zeka Kuramı Nedir?
Profesör Howard Gardner 1983 yılında IQ (Intelligence Quotient – zeka seviyesi) testlerinin doğruluğunu sorgulatan çoklu zeka kuramını önerdi. Bu kurama göre Gardner 8 farklı zeka türü vardır. Bunlar:
- Sözel (Dilsel) Zeka
- Mantıksal (Matematiksel) Zeka
- Görsel (Uzamsal) Zeka
- Bedensel (Kinestetik) Zeka
- Müziksel (Ritmik) Zeka
- Kişisel (İçsel veya Duygusal) Zeka
- Sosyal Zeka
- Doğasal Zeka
Aslında IQ testleri çoğunlukla matematiksel zekayı ölçen testlerdir. Boks şampiyonu, efsane boksör Muhammed Ali‘yi hatırlarsınız, IQ testinden aldığı puan sadece 83’tü. Ayrıca en büyük müzisyenlerin de bu testlerden çok düşük puan aldıkları gözlemlenmiştir.
Kuram, her insanın kendine özgü yetenekleri olduğunu belirtiyor. Zekanın tek olduğunu ama kendi içinde sınıflara ayrıldığını, özetle zekanın farklı çeşitleri olduğunu ifade ediyor. Sonuç olarak Howard Gardner’in kuramı bize, tek bir zeka alanını ölçen IQ testlerinin doğruluğunu sorgulatmıştır.
Zeka Türleri ve Özellikleri Nelerdir?
Gardner’ın kuramında sözünü ettiği 8 farklı zeka türünü ve özelliklerini kısaca inceleyelim.
Sözel (Dilsel) Zeka Nedir?
- Dili etkili bir biçimde kullanma yeteneğidir.
- Bu zeka yeteneğine sahip insanlar 4 temel dil becerisine hakimdir. (okuma, dinleme, konuşma, yazma)
- Şairler, yazarlar ve sunucularda bu zeka oldukça gelişmiştir.
Mantıksal (Matematiksel) Zeka Nedir?
- Akıl yürütme, sayılar zekasıdır.
- Bu zeka türüne sahip olanlar neden-sonuç ilişkileri kurar, problem çözmede, yabancı dil öğrenmede başarılılardır, bulmaca oyunlarını severler.
- Bilim insanları, mühendisler ve bankacılarda bu zeka türü baskındır.
Görsel (Uzamsal) Zeka Nedir?
- Şekilleri, biçimleri, renkleri zihin gözüyle görebilen zeka türüdür.
- Görsel zekaya sahip olan insanlar, üç boyutlu düşünürler; yön bulma becerileri gelişmiştir, görsel materyalleri kolaylıkla yorumlayabilirler.
- Ressam, mimar, grafik tasarımcısı gibi mesleklerde bu zeka türü gelişmiştir.
Bedensel (Kinestetik) Zeka Nedir?
- Beden ile zihin arasında bir uyum oluşmasını sağlayan yetenektir.
- Bedensel zekanın gelişimi sadece atletik yapıda olanlarla sınırlı değildir, aynı zamanda doğduğumuz andan şu ana kadarki psikomotor becerilerin gelişimi, beden dilini kullanmak bu zekanın özellikleri olarak gösterilir.
- Bir cerrahın kritik ameliyatlar yaparken ya da bir uçakta pilotun göstergelerin ince ayarlarını yaparken gösterdiği beceri bedensel zekanın geliştiğinin nişanesidir.
Müziksel (Ritmik) Zeka Nedir?
- Ton, ritim ve tını ayırt etme zekası olarak bilinir.
- Bu zekaya sahip insanlar müziksel çalgı aleti kullanmayı kolay öğrenirler; ritimlere, melodilere duyarlıdırlar.
- Müzisyenler ve dansçılarda mevcuttur.
Kişisel (İçsel veya Duygusal) Zeka Nedir?
- Kendi kendinin farkında olma yeteneğidir.
- Bu zekaya sahip insanlar kendilerini tanır, ayrıca üstün ve zayıf yönlerini fark eder.
- Din adamı ve felsefecilerde bu zeka türü belirgindir.
Sosyal Zeka Nedir?
- Sosyal zeka etkileşme kapasitesi olarak belirtilir.
- Bu zekaya sahip bireylerde empati becerileri gelişmiştir, insanlarla kolaylıkla iletişim kurabilir ve insanları etkilerler ve liderlik özellikleri gösterirler.
- Politikacılar, psikologlar, öğretmenler bu zeka türünü geliştirmelidir.
Doğasal Zeka Nedir?
- Gardner’in sonradan eklediği zeka türüdür.
- Bu zeka türü çevredeki dünyayı algılama, canlıları tanıma, doğayı araştırma becerisiyle ilintilidir.
- Botanik, zooloji, böcek bilimi, organik kimya, tıp, fotoğrafçılık gibi alanlarda çalışanlar bu zeka türünü geliştirmelidir.
Sonuç ve Değerlendirme
Sözün özü, Gardner’ın çoklu zeka kuramı bireyin doğuştan tüm zeka alanlarına sahip olduğunu fakat bir ya da birkaçının diğerlerine göre daha baskın olduğunu ifade eder.
Zekanın genetikten büyük ölçüde etkilendiği bir gerçektir ama gelişime de açıktır. Dolayısıyla baskın olmayan zeka türlerini biraz da olsa geliştirebilmemiz mümkün diyebiliriz.