Zooloji Nedir? İnceleme Alanları Nelerdir?

Zooloji, doğada bizimle birlikte yaşayan, bazen en yakın dostumuz olarak gördüğümüz hayvanları inceleyen bilim dalı. Bu sebeple de önemli bilim dallarından biri aslında. Birçok hayvan türü olması ve diğer bilim dalları ile de ilişkisi sebebi ile zoolojinin oldukça geniş inceleme alanı bulunmakta. Bu yazıda zooloji nedir, zooloji biliminin tarihi ve zooloji biliminin alt dalları nedir konularından bahsedeceğim.

Zooloji Nedir?

Biyolojinin hayvanların yapı, görev, davranış, yaşam öyküleri, sınıflandırılmaları ve yeryüzündeki dağılımlarıyla uğraşan dalına zooloji denir.

Zooloji Biliminin Tarihi

Zoolojinin tarihine baktığımızda ise aslında kaynakların Aristotales’e dek uzandığını görüyoruz. Hayvanların biçimini ve davranışlarını inceleyen Aristotales, hayvanları, yavrularını diri diri dünyaya getiren dört ayaklılar, kuşlar, yumurtlayan dört ayaklılar ve ayaksızlar ile balıklar ve deniz memelileri olarak sınıflandırmıştır.

16. ve 17. yüzyıllardaki bilimsel ilerlemeler ve özellikle mikroskobun bulunuşu, zoolojiye büyük katkılarda bulunmuştur. Bu durum çeşitli dalların ortaya konulup geliştirilmesine yol açtı.

Bu dönemde en büyük buluşlar Belçikalı Andre Vesalio, Ulisse Aldrovandi, Robert Hooke, Marcello Malpighi ve Francesco Redi tarafından gerçekleştirildi. Francesco Redi, ilk parazitoloji çalışmalarını yaparak, kimi hayvanların maden vb. cansız varlıklardan oluştuğu yolunda Ortaçağ’dan beri süregelen inancı çürüttü.

18. yüzyılda zoolojide büyük bir gelişme yaşandı. İtalyan Lazzaro Spallanzi hayvan fizyolojisi, İsveçli Carl von Linne sistematik alanında önemli çalışmalar yaptı. Ardından Fransız Georges Cuvier paleontolojinin ilk büyük çalışmalarını gerçekleştirdi. Jean Baptiste Lamarck evrim konusundaki teorisini yayınladı.

Diğer yandan Charles Darwin’in evrim konusundaki büyük eseri Türlerin Kökeni, zoolojide bir dönüm noktası oluşturdu. Ayrıca bu dönemde zoolojinin gelişmesine katkıda bulunan bilim adamları arasında Huxley, Schleiden, Schwann, Pasteur, Koch, de Vries de yer almaktadır.

19. yüzyılın ikinci yarısında Gregor Mendel’in çalışmaları genetik konusunda temel oldu. Amerikalı Thomas Morgan da bu alana önemli katkılarda bulunmuştur.

Fakat zoolojideki en büyük ilerleme, 20. yüzyılda elektron mikroskobunun bulunmasından sonra gerçekleşti. Fizik ve Kimya’nın işbirliği ile hücrelerde atomların yerinin belirlenmesine dek uzanan çalışmalara başlandı. Özellikle hücre biyolojisi ve moleküler biyoloji dalları, hücre genetiği, hücre kimyası üzerinde en çok durulan konular olmuştur.

Günümüzde zooloji, botanikten daha fazla dala ayrılmakta ve her biriyle ayrı uzmanlar uğraşmaktadır.

Zooloji Biliminin Alt Dalları

Tanımlamalı Zooloji: Hayvanların dış görünüşüne göre tanımlamaya dayanan zooloji bölümüdür.
Sistematik Zooloji: Hayvanları sınıflandıran zooloji bölümüdür.
Morfoloji: Hayvanların biçim ve yapısını ele alır.
Anatomi: Ayrı ayrı organların ele alan zooloji bölümüdür.
Sitoloji ve Histoloji: Hücre ve dokuları inceler.
Fizyoloji: Tek bir organın çalışmasını ve diğer organlarla ilişkisini inceler.
Hayvan Biyolojisi: Dar anlamda canlıların üremesini; embriyoloji, yumurtadan başlayarak canlıların gelişmesini; genetik, yapısal ve işlevsel özelliklerin daha sonraki kuşaklarda ortaya çıkmasını inceler.
Paleontoloji ve Hayvan Paleontolojisi: Eski çağlarda yaşamış ve bugün soyu tükenmiş hayvanların elde kalan fosillerini inceleyerek sistematiğe ve soy oluş bilimine temel veriler sağlar. Evrim geçiren canlıların soyağacını kurma imkanı verir.
Hayvan Coğrafyası: Hayvanların yeryüzündeki dağılımını ele alır.
Çevrebilim (ekoloji): Hayvanların içinde yaşadığı koşulları ve kendilerini çevreye uydurabilme yeteneklerini ele alır.
Speleozooloji: Çevre bilime sıkı sıkıya bağlı olan Speleozooloji mağaralarda yaşan hayvanları inceler.
Etoloji: Çeşitli hayvanların alışkanlıklarını inceler. Hayvanların davranışlarını hayvan psikolojisinin, hareketleri ise hayvan mekaniğinin konusudur.

Bu bilimlerin her biri, çeşitli hayvan türleri arasında karşılaştırmalar yaptığı için aynı zamanda karşılaştırmalı birer bilim dalı sayılır. Ele aldığı hayvanlara göre zooloji aşağıdaki dallara ayrılır:

• Protozooloji: Tek hücreliler
• Entomoloji: Böcekler
• Helmintoloji: Asalak kurtlar
• Malakoloji: Yumuşakçalar
• Herpetoloji: Sürüngenler ve amfibyumlar
• İktiyoloji: Balıklar
• Ornitoloji: Kuşlar
• Mammaloji: Memeliler

Geçen yüzyılda büyük önem kazanan uygulamalı zoolojinin başlıca dalları ise, genel patolojinin bir bölümü olan hayvan patolojisi; hayvanların sağaltım, beslenme ve yetiştirme sorunlarını ele alan veterinerlik; arıcılık, ipekböcekçiliği, tarımda meyve bitkilerinin asalaklarıyla ilgilenen entolojidir. Zootekni ise, evcil hayvanların üretilmesi ve yetiştirilmesiyle ilgili çalışmalar yapar.

Kaynak:
Milliyet Büyük Ansiklopedi