Atmosferin Katmanları ve Özellikleri Nelerdir?
Dünya’nın atmosferi, yerden gökyüzüne uzanan katmanlardan oluşur. Bu katmanların üst ve alt sınırları, enlem derecesine, günün saatine ve yılın mevsimine göre değişim göstermektedir. Atmosferin tabandan yukarı doğru katmanları şunlardır: troposfer, stratosfer, mezosfer, iyonosfer, termosfer ve ekzosfer. Hadi gelin atmosferin katmanları ve özellikleri neler daha yakından inceleyelim.
Troposfer Nedir?
Atmosferin en alt katmanıdır. Troposferde, atmosferin toplam kütlesinin %75’i, içerdiği ayresol taneciklerinin %90’ı bulunmaktadır.
Troposferin havasının %78’i azot, %20’si oksijen, %0,9 argon, %0,03’ü karbondioksitten meydana gelmiştir. Ayrıca troposferde eser miktarda diğer soy gazlar, metan, hidrojen ve azot oksit te bulunmaktadır.
Tüm hava olayları, atmosferin en alt tabakası olan troposferde gelişir. Bunun nedeni, atmosferdeki su buharının neredeyse tamamının troposferde olmasıdır.
Ayrıca atmosferin bu katmanındaki rüzgarlar, hava kütlelerini ve farklı yüksek basınçlı ve düşük basınçlı alanları hareket ettirir. Bu durum da hava değişikliklerine ve modellerine neden olur.
Troposfer aynı zamanda içinde meteoroloji olaylarının meydana geldiği katmandır.
Bu katman yerden başlar ve kutuplarda yaklaşık 6 km’ye ve Ekvator’da yaklaşık 16 km’ye kadar uzanır.
Troposferde yukarılara çıkıldıkça hava incelir ve sıcaklık düşer. Bu nedenle bir dağın zirvesi aşağıdaki vadilerden daha soğuktur. Güneşten gelen ısı troposfere kolayca nüfuz edebilir.
Troposferde yüksek rüzgarlar uçaklar için çok faydalıdır. Bunun nedeni, troposferin üst kısmında jet akımlarının bulunmasıdır.
Zira hızlı hareket eden bu rüzgarlar uçakların zaman ve paradan tasarruf etmelerini sağlarlar. Çünkü bir jet akımında uçmak, aşağıdaki daha kalın havaya göre daha hızlı ve daha verimlidir.
Stratosfer Nedir?
Troposferden sonraki atmosfer katmanıdır. Dünya yüzeyinin yaklaşık 50 km yukarısına kadar ulaşır. Çok fazla bulut içermeyen çok kuru bir katmandır.
Stratosferdeki herhangi bir bulut ince ve küçüktür. Stratosferde yükseldikçe sıcaklık artar. Yani troposferin tam tersi bir durum vardır.
Bu katmanda uçabilen uçaklar şanslıdır, çünkü uçuşa yardımcı olacak güçlü yatay rüzgarlar ve çok az türbülans var.
Stratosferin üst bölgelerinde Güneş’ten gelen zararlı ultraviyole ışınlarını süzen ozon tabakası bulunmaktadır.
Bilim adamlarının, aerosol spreylerinden atmosfere salınan CFC adı verilen kimyasallardan kaynaklandığına inandıkları, Dünya atmosferindeki ozon miktarı azalmaktadır.
CFC’lerin kullanımı dünyadaki çoğu ülkede yasaklanmıştır ve şimdi ozon tabakası yavaş yavaş iyileşmektedir.
Mezosfer Nedir?
Mezosfer, minimum -120 santigrat derece sıcaklığa sahip atmosferin en soğuk tabakasıdır.
Dünya yüzeyinden yaklaşık 85 km yüksekliğe kadar uzanır. Burada, Güneş battıktan sonra görebileceğiniz gümüşi tutamlara benzeyen atmosferdeki en yüksek bulutlar oluşur.
Mezosfer çok soğuk olduğu için bu bulutlar buzdan yapılmıştır. Kayan yıldızları gördüğümüzde, onları mezosferde görüyoruz.
Mezosfer, bilim adamlarının en az bildiği katmandır. Çünkü uçaklar veya hava balonları için çok yüksek, ancak uzay araçları için çok alçaktır.
İyonosfer Nedir?
İyonosfer katmanında çeşitli yüklü partikül (iyon) katmanları bulunmaktadır.
Bunlar radyo dalgalarının yayılması açısından çok önemlidirler. Uzak radyo istasyonları arasında sinyal iletimi için bu katmandan yararlanılmaktadır.
Radyo dalgaları ile iletişim 1901’de İngiltere’den Kanada’ya bir radyo sinyali gönderen Marconi tarafından kanıtlanmıştır. Marconi, radyo sinyallerinin düz çizgilerde ilerlemek yerine iyonosferden yansıdığını kanıtladı.
Ayrıca kutuplardan görebileceğiniz gökyüzündeki renkli ışık desenleri olan Kuzey ve Güney ışıklarının oluştuğu yer burasıdır. Bu güzel ışık görüntüleri, Güneş’ten gelen yüklü parçacıkların bir akışı olan güneş rüzgarını yansıtan iyonosferdeki yüklü parçacıklar tarafından oluşturulur.
Termosfer Nedir?
Termosfer, Dünya yüzeyinden 690 km yüksekliğe kadar uzanan atmosferdeki en kalın katmandır. Oksijen, helyum ve hidrojen dahil en hafif gazların bulunduğu yer burasıdır.
Bu katman, Uluslararası Uzay İstasyonuna (ISS) ve Hubble Uzay Teleskobuna ev sahipliği yapmaktadır. Bu uydular, “düşük Dünya yörüngesi” olarak adlandırılan yerdedir.
Yazı Önerisi: Teleskobu Kim, Ne Zaman İcat Etti?
Gaz molekülleri termosferde çok dağılmıştır. Buradaki sıcaklıklar çok yüksek olabilir, 1500 santigrat dereceye ulaşabilir.
Ancak bu seviye termosferde çok sıcak değildir çünkü çok fazla basınç yoktur. Isı ancak moleküller yüksek basınç alanında birbirlerine enerji aktardıklarında oluşur.
Ekzosfer Nedir?
Ekzosfer, Dünya’nın uydu görüntülerinde gezegenimizi çevreleyen bulanık mavi katman olarak görebileceğiniz atmosfer katmanıdır.
Bu katman “düşük Dünya yörüngesinde” veya “orta Dünya yörüngesinde” bulunan birçok hava uydusuna ev sahipliği yapar.
Hidrojen, yalnızca eser miktarda helyum, karbondioksit, oksijen ve diğer gazlarla birlikte ekzosferdeki ana elementtir.
Ekzosfer, Güneş’te meydan gelen olaylara bağlı olarak uzar ve küçülür. Güneş fırtınaları meydana geldiğinde, ekzosfer Dünya’nın yaklaşık 1000 km yukarısına sıkışır. Güneş durgun olduğunda, ekzosfer yaklaşık 10.000 km’ye kadar uzanır.
Yazı Önerisi:
Küresel Isınma Nedir? Nedenleri ve Etkileri