Atmosferin Katmanları ve Özellikleri Nelerdir?

Atmosfer Dünyamızı çevreleyen gaz tabakasıdır. İçinde çeşitli gazların bulunduğu ve farklı katmanlardan oluşan atmosferin yaşam için hayati önemi vardır. Biz de bu yazıda atmosfer nedir, ne işe yarar, atmosferin katmanları ve özellikleri hakkında detaylı bir içerik hazırladık.

İşte Dünyamızın atmosferi hakkında merakınızı giderecek bilgiler.

Farklı katmanları ile özel bir yapısı olan Atmosferin yaşam için hayati önemi vardır.
Farklı katmanları ile özel bir yapısı olan Atmosferin yaşam için hayati önemi vardır.

Atmosfer Nedir?

En genel hali ile Atmosfer Dünya’mızı çevreleyen gaz tabakasıdır.

Daha kapsamlı bir ifade ile atmosfer, Dünya’nın çevresini kuşatan, gazlardan, buharlardan ve çeşitli taneciklerden meydana gelen bir gaz küredir diyebiliriz.

İşte bu yüzden atmosferin diğer adı hava küredir. Yer çekimi sebebi ile Dünya’ya yapışık bir halde durmaktadır.

Dünya atmosferi, sıcaklığa bağlı olarak çok sayıda katmandan oluşur.

Atmosfer olmadan Dünya’daki yaşam var olamazdı. Zira gezegendeki tüm canlılar hayatta kalmak için atmosfere ihtiyaç duyar.

Çünkü atmosfer bizi sıcak tutar, soluduğumuz havayı içerir. Ayrıca bizleri meteorlardan, güneşten yayılan zararlı ışınlardan ve radyasyondan korur.

Atmosferin Yapısı

Atmosferin içeriğinde bulunan gazlar ve oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Gaz AdıOranı
Azot%78
Oksijen%21
Argon%0,9
Karbondioksit, azot oksitler, metan ve ozon%0,1

Atmosferde su buharı da bulunur. Bunun miktarı bulunduğunuz yere ve saatin kaç olduğuna göre değişir.

Örneğin, nemli, tropik bölgeler atmosferde daha fazla su buharı (%4’e kadar) varken, soğuk kutup bölgelerinde daha az su buharı (genellikle %1’den az) vardır.

Ayrıca Dünya atmosferinde bir miktar toz da vardır. Bu toz kirden, volkanik patlamalardan ve rüzgarın taşıdığı parçacıklar dahil olmak üzere katı ve sıvı parçacıkların bir karışımından oluşur.

Atmosfer Ne İşe Yarar?

Atmosfer, Dünya’da yaşamın var olmasını sağlar.

Zira güneş yanıklarına neden olan ve canlılara zarar verebilecek Güneş’ten gelen zararlı radyasyonu dışarıda tutan dev bir filtre görevi görür.

Diğer yandan, yaşam için gerekli olan güneş ısısına da (Güneş’ten gelen sıcak ışınlar) izin verir.

İşte bu çerçevede atmosferin faydalarını ve önemini maddeler halinde şu şekilde sıralayabiliriz:

  • Soluduğumuz hava atmosferdedir.
  • Güneşten gelen zararlı UV (ultraviyole) radyasyonunun Dünya yüzeyine ulaşmasını engeller.
  • Güneş’ten gelen ısı atmosfer tarafından hapsedilir, bu nedenle uzaya geri kaçmaz ve Dünya çok soğumaz.
  • Dünyanın iklimi atmosfer tarafından düzenlenir.
  • Su döngüsünün önemli bir unsurudur.

Özetle atmosfer yok olursa Dünya’da yaşam olmazdı diyebiliriz.

Atmosferin Katmanları ve Özellikleri

Dünya’nın atmosferi, yerden gökyüzüne uzanan farklı özelliklerde katmanlardan oluşur.

Çünkü atmosferi oluşturan gazlar sıcaklık, fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre birbirlerinden farklıdır. Bu sebeple de atmosfer çeşitli katmanlara ayrılır.

Bu katmanların üst ve alt sınırları, enlem derecesine, günün saatine ve yılın mevsimine göre değişim göstermektedir.

Atmosfer tabandan yukarı doğru toplam 5 ana katmandan oluşur. Atmosferin katmanları sırasıyla; troposfer, stratosfer, mezosfer, termosfer ve ekzosferdir.

Atmosferin katmanları
Atmosferin katmanları

Troposfer Nedir?

Troposfer atmosferin en alt katmanıdır. Yani Dünya yüzeyine en yakın katmandır.

Atmosferin toplam kütlesinin dörtte üçünü içerir.

Troposfer havasının %78’i azot, %20’si oksijen, %0,9’u argon ve %0,03’ü karbondioksitten meydana gelir. Ayrıca eser miktarda diğer soy gazlar, metan, hidrojen ve azot oksit te vardır.

Troposfer yerden başlar ve Dünya’nın neresinde olduğunuza bağlı olarak 8 ila 15 kilometre kalınlığındadır. Kuzey ve Güney Kutbu’nda en incedir.

Tüm hava ve meteoroloji olayları troposferde gelişir. Çünkü atmosferdeki su buharının neredeyse tamamı troposferde yer alır.

Örneğin, yüzümüzde hissettiğimiz rüzgar, kuşların uçması, gökyüzündeki gördüğümüz bulutlar troposfer katmanında meydana gelir.

Troposferde yukarılara çıkıldıkça hava incelir ve sıcaklık düşer. Bu nedenle bir dağın zirvesi aşağıdaki vadilerden daha soğuktur.

Troposferin üst kısmında jet akımı rüzgarları vardır. Hızı hareket eden bu rüzgarlar sayesinde uçaklar daha hızlı ve yakıt tasarrufu yaparak uçarlar.

Stratosfer Nedir?

Stratosfer, troposferin üstünde ve mezosferin altında yer alır. Troposferin üstünden başlayarak 50 km yüksekliğe kadar çıkar.

Çok fazla bulut içermeyen çok kuru bir katmandır. Bu yüzden stratosferdeki herhangi bir bulut ince ve küçüktür.

Stratosferde yükseldikçe sıcaklık artar. Yani troposferin tam tersi bir durum vardır.

Bu tabaka ayrıca ultraviyole radyasyondan korumaya yardımcı olan önemli ozon tabakasına da ev sahipliği yapar.

Ozon Tabakası:

Stratosferin üst bölgelerinde Güneş’ten gelen zararlı ultraviyole (UV) ışınlarını süzen ozon tabakası bulunmaktadır.

Aslında, ozon tabakası güneşin bize gönderdiği UV radyasyonunun çoğunu emer.

Son yıllara kadar ozon tabakası aerosol sprey kullanımı sonucu atmosfere salınan CFC kimyasalları sebebi ile incelmişti.

Bu sebeple Dünya’daki çoğu ülkede CFC’lerin kullanımı yasaklandı. Ozon tabakası yavaş yavaş iyileşmektedir.

Mezosfer Nedir?

Mezosfer, stratosferin üstünde ve termosferin altında bulunur.

Ortalama -90 santigrat derece sıcaklığa sahip olan mezosfer atmosferin en soğuk tabakasıdır.

Mezosfer, Dünya yüzeyinden itibaren yaklaşık 50 ila 85 km yükseklikler arasında yer alır.

Bu katmanda Güneş battıktan sonra görebileceğiniz gümüşi bulutlar oluşur. Mezosfer çok soğuk olduğu için buradaki bulutlar buzdan yapılmıştır.

Yanarak gökyüzünde çizgi biçimde ilerleyen meteor gördünüz mü? Onlara kayan yıldız diyoruz. İşte kayan yıldızları gördüğümüz katman mezosferdir.

Mezosfer, bilim adamlarının en az bildiği katmandır. Çünkü uçaklar veya hava balonları için çok yüksek, ancak uzay araçları için çok alçaktır.

Termosfer Nedir?

Termosfer, mezosferin hemen üzerinde başlar ve yaklaşık 600 km yüksekliğe kadar uzanır. Ekzosfer hariç diğer atmosfer katmanlarına göre daha kalındır.

Bu katmandaki sıcaklık 1500 dereceye kadar çıkabilir. Diğer yandan gaz molekülleri termosferde çok dağılmıştır. Dolayısıyla termosferde olsaydınız ısıyı size iletecek yeterli gaz molekülü olmadığı için çok üşürdünüz!

Termosfer, Uluslararası Uzay İstasyonu’na ev sahipliği yapar. Ayrıca alçak Dünya yörüngeli uydular da bu katmanda bulunurlar.

Ekzosfer Nedir?

Ekzosfer, Dünya atmosferinin en dış katmanıdır. Atmosferin geri kalanını dış uzaydan ayırır.

Atmosferin en kalın tabakası olan ekzosfer 10 bin kilometre yüksekliğe kadar uzanır.

Ekzosfer, çok geniş bir alana dağılmış ve nadiren çarpışan hidrojen ve helyum parçacıklarından oluşur.

Troposferden ekzosfere kadar atmosferin her bir katmanının ayrı ayrı özellikleri vardır
Troposferden ekzosfere kadar atmosferin her bir katmanının ayrı ayrı özellikleri vardır

İyonosfer Nedir?

İyonosfer mezosfer, termosfer ve ekzosferi kapsayan Dünya atmosferinin çok aktif bir parçasıdır.

Aslında iyonosfer ayrı bir tabaka değildir, Güneş’ten emdiği enerjiye bağlı olarak büyür ve küçülür. Adı, bu katmanlardaki gazların güneş radyasyonuyla uyarılarak elektrik yüklü “iyonlar” oluşturmasından gelir.

Burada, güneş rüzgarından gelen yüksek enerjili iyonlar atmosferik oksijen ve hidrojen molekülleriyle etkileşime girer.

Bu etkileşim sonucunda ortaya çıkan fazla enerjiyi atomlar ışık fotonları yayarak atarlar ve biz bunları renkli Kuzey ve Güney ışıkları olarak görürüz.

İyonosferdeki iyonlar radyo dalgalarının yayılması açısından önemlidir. Çünkü uzak radyo istasyonları arasında sinyal iletimi için iyonosferden yararlanılmaktadır.

Zira Marconi radyo sinyallerinin düz çizgilerde ilerlemek yerine iyonosferden yansıdığını 1901’de kanıtladı.

Atmosferin Kalınlığı Ne Kadar?

Atmosfer, uzaya ulaşana kadar yükseklere doğru giderek incelir. Atmosfer ve uzay arasında kesin bir sınır yoktur. Sadece yukarı çıktıkça, uzayla karışana kadar incelmeye devam eder.

NASA’ya göre Dünya atmosferinin kalınlığı, en üst tabaka olan ekzosferin uzayla birleştiği 10 bin km yüksekliğe kadar uzanmaktadır.

Yazı Önerisi:

Kaynak:
space.com, nasa

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Dünyanın atmosferi neyden oluşur?

Dünya’nın atmosferi esas olarak azot (%78) ve oksijenden (%21) oluşur. Ayrıca az miktarda argon, karbondioksit, su buharı, metan, ozon, vb. diğer gazlar da vardır.

Atmosferin kaç tane katmanı vardır?

Atmosfer tabandan yukarı doğru toplam 5 ana katmandan oluşur. Bunlar; troposfer (yerden ~15km’ye kadar), stratosfer (~15km’den ~50km’ye kadar), mezosfer (~50km’den ~80km’ye kadar), termosfer (~80km’den ~600km’ye kadar) ve ekzosfer (~600km’den ~10000km’ye kadar).

Atmosferin en üst ve en alt katmanı hangisidir?

Atmosferin en üst katmanı ekzosfer, en alt katmanı ise troposferdir.

Ozon tabakası atmosferin hangi katmanında bulunur?

Ozon tabakası atmosferin stratosfer katmanında bulunur.

Atmosferin kalınlığı ne kadardır?

Atmosferin kalınlığı yerden yaklaşık 10000 (10 bin) km’ye kadar uzanır.

Atmosfer yok olursa ne olur?

Atmosfer yok olursa Dünya yüzeyinde hiç bir şey hayatta kalamaz. Güneşin zararlı UV (ultraviyole) ışınları Dünya yüzeyine ulaşır. Bulut ve yağmur olmaz, tüm okyanus ve deniz suları buharlaşır.

Bu makale faydalı oldu mu?
EvetHayır

Yorum yapın